حسادت، دشمن پنهان آرامش: چگونه بر آن غلبه کنیم؟

حسادت احساسی دردناک و عاطفی است که وقتی خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم، به سراغمان می‌آید. در این مقایسه، ممکن است فکر کنیم دیگران چیزهایی دارند که ما نداریم، مثلاً ثروت، زیبایی، جایگاه اجتماعی، تجربیات خوب یا حتی سلامتی. این حس زمانی قوی‌تر می‌شود که احساس کنیم آن فرد از ما بهتر است.

این مقایسه کردن، ریشه در نیاز ما به شناخت خودمان و جایگاهمان در جامعه دارد. با این کار، احساس می‌کنیم به گروهی تعلق داریم و زندگی‌مان معنا پیدا می‌کند. بعضی روانشناسان معتقدند حسادت یک احساس اجتماعی است، چون معمولاً وقتی به کسی حسادت می‌کنیم که او را از «خودمان» می‌دانیم، نه یک غریبه.

آیا دو نوع حسادت وجود دارد؟

برخی این سوال را مطرح می‌کنند که آیا واقعاً دو نوع حسادت وجود دارد؟ از این دیدگاه، اصطلاحات «سازنده» و «مخرب» در واقع به نحوه واکنش رفتاری ما اشاره دارند. تنگ‌نظری سازنده می‌تواند یک انگیزه مثبت باشد که ما را به سمت اهدافمان هدایت می‌کند. بر اساس تجربیات بالینی پاسخ به این سوال ممکن است حتی ظریف‌تر و پیچیده‌تر باشد.

شرم و حسادت

در حالی که تنگ‌نظری می‌تواند انگیزه را افزایش دهد، مهم است که وجود یا عدم وجود شرم مرتبط با این انگیزه را تشخیص دهیم. شرم اغلب انگیزه اصلی است، زیرا در هسته احساسات منفی نسبت به خود قرار دارد. شرم مرتبط با حسادت، واکنشی به احساس حسادت، حقارت و خصومتی است که با آن همراه است. علاوه بر این، شرم واکنشی به سرزنش خود به دلیل احساس حقارت و همچنین احساس شرم است.

تجربیات تخصصی نشان می دهد افراد انگیزه شدیدشان برای دستیابی به موفقیت، تلاشی اجباری برای فرار از احساس شرم بوده است. آنها عمدتاً بر اثبات عظمت خود به دیگران متمرکز هستند، نه بر پاداش‌های ذاتی فرآیند و تسلط در پیگیری اهدافشان.

همچنین بخوانید: چگونه با والدین خودشیفته برخورد کنیم؟

تاثیر منفی حسادت مخرب

در حالی که همه ما ممکن است در مقایسه اجتماعی شرکت کنیم، حسادت مخرب ناشی از این مقایسه می‌تواند به انواع پیامدهای منفی منجر شود. این پیامدها ممکن است جزئی یا بسیار مخرب‌تر باشند. ادراک تحریف شده مرتبط با تنگ‌نظری با حالات شرم، افسردگی، حقارت، اضطراب، انزوا و حتی رفتار مجرمانه مرتبط است. حسادت مخرب حتی ممکن است به میل به انتقام منجر شود.

علاوه بر این، حسادت مخرب می‌تواند نقش مهمی در گرایش افراد به افراط‌گرایی و رادیکالیزه شدن داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که به شدت احساس تنگ‌نظری می‌کنند، ممکن است به جای رقابت سالم، تسلیم یا دوری گزیدن از رقبای خود، به سمت رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز سوق پیدا کنند. به عبارت دیگر، حسادتِ کنترل‌نشده می‌تواند افراد را به سمت واکنش‌های ناگهانی و خشن در برابر کسانی که آن‌ها را رقیب خود می‌دانند، هدایت کند.

حسادتی که لحظه‌ای و کوتاه مدت است، حسادت «حالتی» است. در مقابل، حسادت «صفتی» یک ویژگی شخصیتی است که به بدخواهی در موقعیت‌های مختلف دامن می‌زند. و این تنگ‌نظری صفتی است که فرد را مستعد احساس کمبود و در نهایت احساس بی‌کفایتی کلی می‌کند.

فرض کنید برای لحظه‌ای با خودتان فکر می‌کنید: چه خوب می‌شد اگر من هم جای او بودم و آن ماشین هوشمند را داشتم. این یک حسادت لحظه‌ای است. اما سپس به خودتان یادآوری می‌کنید که اولویت‌های مهم‌تری در زندگی دارید، مثل زندگی بر اساس ارزش‌های شخصی و دنبال کردن چیزهایی که واقعاً برایتان معنا دارند. به این ترتیب، حسادت لحظه‌ای از بین می‌رود و شاید حتی برای موفقیت آن شخص خوشحال شوید.

اما اگر احساسات عمیق بی‌کفایتی و تمایل به حسادت در شما ریشه دوانده باشد، اوضاع متفاوت است. در این حالت، با دیدن ماشین جدید، خودتان را با صاحب آن مقایسه می‌کنید و احساس می‌کنید انرژی‌تان تحلیل رفته، ناامید و حتی افسرده می‌شوید. ممکن است خشم و کینه نسبت به آن شخص پیدا کنید. این تجربه منفی می‌تواند تمام روز یا حتی مدت طولانی‌تری بر شما اثر بگذارد. خشم شما نسبت به مالک ماشین، در واقع پوششی برای احساسات ناراحت‌کننده‌تری است که مقایسه با او در شما ایجاد کرده است. علاوه بر این، بدخواهی مخرب می‌تواند به “شادی ناشی از بدبختی دیگران” منجر شود، یعنی از درد و تحقیر دیگران لذت ببرید.

حسادت و عزت نفس

کیفیت عزت نفس ما نیز یکی از عوامل اساسی غبطه است. اگر به اندازه کافی به خودمان اعتماد داشته باشیم، از ارزش‌های اصلی خود آگاه باشیم و زندگی منطبق با چنین ارزش‌هایی داشته باشیم، کمتر مستعد حسادت می‌شویم. در حالی که ممکن است مقایسه‌های اجتماعی انجام دهیم، تمایل کمتری به احساس کاهش ارزش خود وجود دارد.

تحقیقات نشان داده است که افرادی که به طور کلی احساس مثبت و پایداری نسبت به خودشان دارند (عزت نفس صفتی)، کمتر دچار حسادت‌های مخرب و سازنده می‌شوند. به عبارت دیگر، هرچه عزت نفس شما بالاتر باشد، کمتر به داشته‌های دیگران حسادت می‌کنید. اما در مقابل، افرادی که عزت نفسشان متغیر و ناپایدار است (عزت نفس حالتی)، بیشتر حسادت‌ را تجربه می‌کنند.

بیشتر بخوانید: خودشیفتگی: سفری در هزارتوی خودخواهی

غلبه بر حسادت

برای غلبه بر احساس تنگ‌نظری، لازم است که افراد بتوانند خشم خود را مدیریت کنند. این مدیریت خشم به آن‌ها کمک می‌کند تا قبل از واکنش نشان دادن به احساسات منفی که باعث بدخواهی می‌شوند، کمی مکث کنند و فکر کنند. این مهارت‌ها به افراد یاد می‌دهد که واکنش‌های خود را به عنوان پیام‌هایی از درون خودشان در نظر بگیرند، نه فقط واکنشی به رفتار دیگران.

به عبارت دیگر، آن‌ها یاد می‌گیرند که بیشتر به خودشان توجه کنند تا به فردی که با او مقایسه می‌کنند. مدیریت خشم به آن‌ها کمک می‌کند تا درک کنند چرا چنین احساسی دارند و چگونه می‌توانند به طور موثرتری با آن کنار بیایند. برنامه‌های آموزشی مدیریت خشم، به طور خاص، به افراد کمک می‌کند تا عواملی را که باعث ایجاد حسادت مخرب می‌شوند را شناسایی و مدیریت کنند.

نکات تکمیلی

در دنیایی که مدام در حال مقایسه خود با دیگران هستیم، گاهی اوقات احساس می‌کنیم که از قافله عقب مانده‌ایم. این احساس، مانند سایه‌ای تاریک می‌تواند بر روح و روان ما سنگینی کند و ما را از مسیر اصلی‌مان منحرف سازد. اما راه رهایی از این سایه، در شناخت عمیق خودمان نهفته است. وقتی ارزش‌های واقعی خود را بشناسیم و بر اساس آن‌ها زندگی کنیم، دیگر نیازی به مقایسه خود با دیگران نداریم. در عوض، می‌توانیم با تمرکز بر رشد و پیشرفت خود، به آرامش و رضایت درونی دست یابیم. به یاد داشته باشیم که هر فرد، منحصر به فرد است و مسیر زندگی او نیز خاص خودش است. پس بیایید به جای تمرکز بر داشته‌های دیگران، بر داشته‌های خودمان تمرکز کنیم و با قدردانی از آن‌ها، زندگی شادتر و پرمعناتری را تجربه کنیم.

منبع: psychologytoday