ورزش علاوه بر کاهش وزن، عضلات را نیز جوان نگه میدارد
ورزش همزمان با کاهش وزن، عضلات را «جوان» نگه میدارد. وقتی وزن کم میکنیم، فقط چربی بدن از دست نمیرود؛ بخشی از توده عضلانی هم کاهش پیدا میکند.
به نقل از ساینسآلرت، این موضوع میتواند از جهات مختلفی مشکلساز باشد، چون عضلات اسکلتی فقط مسئول حرکت بدن نیستند. این بافت نقش مهمی در سلامت متابولیک دارد، به تنظیم قند خون کمک میکند و یکی از عوامل کلیدی در روند سالمِ پیر شدن بدن به شمار میرود.
کاهش توده عضلانی با افت توان حرکتی، افزایش خطر آسیبدیدگی و حتی دشوارتر شدن حفظ کاهش وزن در بلندمدت ارتباط دارد. به همین دلیل، از دست رفتن عضله صرفاً یک مسئله ظاهری نیست، بلکه میتواند پیامدهای جدی برای سلامت کلی بدن داشته باشد.
امروزه میلیونها نفر در سراسر جهان از داروهای کاهش وزن استفاده میکنند. در چنین شرایطی، درک این موضوع که کاهش عضله چه اثری بر سلامت آنها میگذارد، اهمیت دوچندان پیدا میکند.
این مسئله فقط به افراد عادی محدود نمیشود. برای ورزشکاران نیز از دست دادن عضله یک چالش جدی است. در بسیاری از رشتههای ورزشی، ورزشکاران تشویق میشوند وزن بدن را پایین نگه دارند، در حالی که همزمان باید تمرینات سنگین انجام دهند و توان و قدرت بدنی بالایی داشته باشند. قرار گرفتن در کسری انرژی میتواند فشار زیادی به بدن ورزشکار وارد کند، اما اینکه این فشار تا چه حد عملکرد طبیعی عضله را مختل میکند، هنوز بهطور کامل روشن نیست.
با وجود این پیامدهای گسترده، آگاهی ما از اینکه عضله انسان در سطح مولکولی چگونه به ترکیب «کمخوری» و «ورزش» واکنش نشان میدهد، محدود است. درک دقیق اتفاقاتی که هنگام ورزش در شرایط کمبود کالری در عضله رخ میدهد، اهمیت بسیار زیادی دارد.
پژوهش تازهای که بهتازگی منتشر شده، دقیقاً به همین موضوع پرداخته است. نتایج نشان میدهد کاهش وزن همراه با ورزش هوازی، لزوماً برای عضلات مضر نیست؛ حتی ممکن است اثرات مثبتی هم داشته باشد.
در این مطالعه، ده مرد جوان، سالم و از نظر بدنی آماده، در دو دوره آزمایشی پنجروزه و کاملاً کنترلشده شرکت کردند. در دوره اول، میزان کالری مصرفی آنها طوری تنظیم شد که وزن بدنشان ثابت بماند. اما در دوره دوم، دریافت کالری روزانه آنها حدود ۷۸ درصد کاهش یافت؛ یعنی یک کسری انرژی بسیار شدید.
در هر دو دوره، شرکتکنندگان سه جلسه تمرین دوچرخهسواری ۹۰ دقیقهای با شدت کم تا متوسط انجام دادند. همهچیز، از شدت تمرین گرفته تا شرایط محیطی، بهدقت کنترل شده بود.
در طول این آزمایشها، شاخصهای خونی مختلفی مانند گلوکز، کتونها، اسیدهای چرب و برخی هورمونهای مهم مرتبط با حفظ انرژی اندازهگیری شد تا مشخص شود کسری انرژی چه تأثیری بر بدن آنها میگذارد.
علاوه بر این، پیش و پس از هر دوره آزمایشی، نمونهبرداری از بافت عضله انجام شد. با استفاده از روشهای پیشرفته بررسی پروتئینها، تولید و مقدار صدها پروتئین عضلانی تحلیل شد. این کار امکان ترسیم تصویری دقیق از نحوه سازگاری عضله با کاهش شدید کالری، آن هم در شرایطی که فشار تمرین حفظ شده بود، فراهم کرد.
در طول این پنج روز کمبود انرژی، شرکتکنندگان بهطور میانگین حدود ۳ کیلوگرم وزن کم کردند. سطح برخی هورمونها که به حفظ انرژی مربوط هستند نیز بهشدت کاهش یافت؛ نشانهای واضح از اینکه بدن وارد حالت «صرفهجویی انرژی» شده است.
اما درون عضله، اتفاقی متفاوت و تا حدی غیرمنتظره در حال رخ دادن بود.
تغییرات در بافت عضلانی
بافت عضلانی واکنشی قوی و بهطرز شگفتانگیزی مثبت به ترکیب ورزش و محدودیت کالری نشان داد.
نخست اینکه مقدار پروتئینهای میتوکندریایی در عضله افزایش یافت و سرعت تولید آنها هم بیشتر شد. میتوکندریها نیروگاههای سلول هستند؛ جایی که چربی و کربوهیدرات به انرژی قابل استفاده تبدیل میشود. افزایش تعداد و تولید سریعتر این پروتئینها، نشانه عضلهای سالمتر و کارآمدتر است.
در کنار این تغییر، کاهش واضحی در مقدار و تولید کلاژن و پروتئینهای مرتبط با آن مشاهده شد. کلاژن پروتئینی فراوان در عضله است که به استحکام و ساختار آن کمک میکند، اما با افزایش سن معمولاً بیش از حد در عضله تجمع پیدا میکند و باعث سفتی و افت عملکرد میشود.
مجموع این تغییرات، الگویی شبیه به عضلهای با ویژگیهای متابولیکی جوانتر را نشان میدهد.
پیشتر، واکنشهای مشابهی در مطالعات بلندمدت محدودیت کالری روی حیوانات دیده شده بود، اما این نخستین بار است که چنین پاسخی بهطور مستقیم در انسان مشاهده میشود.
ارتباط با پیر شدن سالمتر
در نگاه اول، شاید عجیب به نظر برسد که بدن در شرایط کمبود انرژی، به حفظ یا حتی بهبود کیفیت عضله «سرمایهگذاری» کند. نگهداشتن عضله پرهزینه است و حرکت هم انرژی زیادی میطلبد. منطقی نیست که بدن برای صرفهجویی، فعالیت عضله را کاهش دهد؟
پاسخ این پرسش احتمالاً در گذشته تکاملی انسان نهفته است. انسانها در طول تاریخ تکاملی خود، اغلب با دورههای کمبود غذا روبهرو بودهاند. در چنین شرایطی، توانایی حرکت مؤثر برای جستوجوی غذا یا شکار، عامل حیاتی بقا بوده است. بدنی که در زمان گرسنگی عملکرد عضلاتش را خاموش کند، شانس کمتری برای زنده ماندن و ادامه نسل داشته است.
بنابراین، واکنش محافظتی مشاهدهشده در این پژوهش ممکن است بازتابی از سازگاریهای عمیق تکاملی باشد؛ اینکه عضلات حتی در زمان کمبود سوخت، آماده حرکت باقی میمانند.
البته باید توجه داشت که این مطالعه روی تعداد کمی مرد جوان و در بازه زمانی کوتاه انجام شده است. به همین دلیل، نمیتوان با قطعیت گفت همین واکنشها در زنان، سالمندان یا افرادی با اضافهوزن شدید یا بیماریهای مزمن نیز رخ میدهد.
مطالعات آینده باید کاهش وزن همراه و بدون ورزش را با هم مقایسه کنند، از محدودیتهای کالری ملایمتر استفاده کنند، زنان و سالمندان را نیز در نظر بگیرند و بررسی کنند که این تغییرات مولکولی چگونه به عملکرد واقعی عضله در دنیای واقعی ترجمه میشود.
با این حال، یافتهها از این ایده حمایت میکنند که ورزش در دوران کاهش وزن میتواند کیفیت عضله را حفظ کند و حتی ویژگیهایی مرتبط با سالمتر پیر شدن را تقویت نماید.
این نتایج برای گروههای مختلفی اهمیت دارد. افرادی که در حال کاهش وزن هستند یا از داروهای لاغری استفاده میکنند، احتمالاً با داشتن برنامه ورزشی منظم، بهتر میتوانند کیفیت عضلات خود را حفظ کنند. سالمندان که بیشتر در معرض تحلیل عضلانی هستند، ممکن است بیشترین سود را از ورزش همزمان با کاهش وزن ببرند. ورزشکاران هم، با وجود نیاز به احتیاط در شرایط کسری انرژی، میتوانند مطمئن باشند که عضله همچنان به محرک تمرینی پاسخ میدهد.
در مجموع، این پژوهش نشان میدهد عضله انسان بافتی بسیار مقاوم و سازگار است. حتی در شرایط فشار شدید، زمانی که بخش بزرگی از بدن در تلاش برای صرفهجویی انرژی است، عضله مسیر متفاوتی را طی میکند: تقویت سیستمهای تولید انرژی و کاهش فرسودگیهای مرتبط با افزایش سن.
به بیان سادهتر، کاهش وزن همراه با ورزش نهتنها به حفظ عضله کمک میکند، بلکه ممکن است آن را جوانتر نگه دارد.
