اختلال مرزی چیست | نشانه ها، دلایل و روش های درمان

اختلال مرزی یکی از شناخته شده ترین و در عین حال پیچیده ترین اختلالات شخصیت در روانشناسی بالینی است. این اختلال با بی ثباتی هیجانی، مشکلات در کنترل خشم، روابط میان فردی پر تنش و ناپایدار و تصویر منفی از خود شناخته می شود.

براساس گزارش انجمن روانپزشکی آمریکا، شیوع این اختلال حدود ۱.۶ درصد در جمعیت عمومی است، اما در محیط های بالینی می تواند به بیش از ۲۰ درصد برسد.

اختلال مرزی برخلاف بسیاری از مشکلات روانی دیگر، هم فرد مبتلا و هم اطرافیان او را تحت تاثیر قرار می دهد. به همین دلیل شناخت علمی، نشانه ها، دلایل و روش های درمان این بیماری اهمیت بالایی دارد. در ادامه بر اساس منابع معتبر، اختلال مرزی را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.

اختلال مرزی چیست؟

اختلال مرزی نوعی اختلال شخصیت است که در آن فرد در احساسات، افکار و رفتار خود دچار ناپایداری مداوم می شود. بیماران مبتلا به این اختلال اغلب در برقراری روابط پایدار مشکل دارند و به سرعت دچار تغییرات خلقی می شوند. بر اساس این توضیحات، ویژگی اصلی اختلال مرزی ترس شدید از رهاشدگی و تلاش افراطی برای جلوگیری از آن است.

افراد مبتلا به این اختلال معمولاً تصویری شکننده و ناپایدار از خود دارند که باعث تغییر سریع در اهداف، ارزش ها و علایق آنها می شود. همین ناپایداری شناختی و هیجانی باعث رفتارهای تکانشی و حتی آسیب به خود می گردد.

علائم اختلال مرزی

علائم اختلال مرزی گسترده و متنوع هستند، اما متخصصان به چند نشانه اصلی اشاره کرده اند:

• ناپایداری شدید در روابط میان فردی (رابطه عاشقانه پرشور که ناگهان به تنفر تبدیل می شود)
• ترس مداوم از ترک شدن یا طرد شدن
• رفتارهای تکانشی مانند ولخرجی ناگهانی، پرخوری یا رانندگی پرخطر
• نوسانات شدید خلقی از شادی و هیجان به افسردگی و خشم
• احساس پوچی مداوم
• اقدام به خودآزاری یا خودکشی در شرایط فشار روانی
• مشکل در کنترل خشم و بروز رفتارهای پرخاشگرانه

این نشانه ها ممکن است در افراد مختلف شدت و الگوی متفاوتی داشته باشند، اما وجه مشترک همه آنها بی ثباتی هیجانی و رفتاری است.

دلایل و عوامل خطر اختلال مرزی

پژوهش ها نشان داده اند که اختلال مرزی نتیجه ترکیب عوامل ژنتیکی، محیطی و زیستی است.

• عوامل ژنتیکی: مطالعات دوقلوها و خانواده ها نشان داده اند که این اختلال می تواند ارثی باشد. حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد خطر ابتلا به اختلال مرزی ناشی از عوامل ژنتیکی است.
• عوامل محیطی: تجربیات آسیب زا در کودکی مانند سوءاستفاده جسمی یا جنسی، بی توجهی والدین یا روابط خانوادگی نابسامان، احتمال بروز این اختلال را افزایش می دهد.
• عوامل مغزی: تحقیقات تصویربرداری مغزی نشان داده اند که عملکرد نواحی مرتبط با تنظیم هیجان مانند آمیگدالا و قشر پیش پیشانی در افراد مبتلا به اختلال مرزی دچار ناهماهنگی است.

روش های تشخیص اختلال مرزی

تشخیص اختلال مرزی توسط روانپزشک یا روانشناس بالینی و معمولاً با مصاحبه بالینی انجام می شود. ابزارهایی مانند DSM-5 می توانند به متخصصان کمک کنند. مهم است که اختلال مرزی از سایر مشکلات مانند افسردگی دو قطبی یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) متمایز شود، چرا که علائم مشترک زیادی میان آنها وجود دارد.

درمان اختلال مرزی

هیچ دارویی به طور خاص برای اختلال مرزی تایید نشده است، اما درمان های ترکیبی می توانند اثربخش باشند.

۱. روان درمانی

بهترین و اثبات شده ترین روش درمان اختلال مرزی، روان درمانی است. بر اساس گزارشات روش های زیر بیشترین اثربخشی را دارند:

• رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT): این روش به افراد کمک می کند مهارت هایی برای کنترل هیجان، تحمل پریشانی و بهبود روابط یاد بگیرند.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): تمرکز بر تغییر افکار منفی و مخرب و جایگزینی آنها با الگوهای سالم دارد.
• درمان مبتنی بر ذهنیت (MBT): به افراد کمک می کند تا دیدگاه خود و دیگران را بهتر درک کنند.

۲. دارو درمانی

اگرچه دارویی برای درمان قطعی BPD وجود ندارد، اما داروهای ضدافسردگی، تثبیت کننده های خلق و داروهای ضدروانپریشی ممکن است برای کنترل علائم مانند افسردگی یا اضطراب تجویز شوند.

۳. بستری و مراقبت های ویژه

در شرایطی که فرد اقدام به خودکشی یا آسیب به خود داشته باشد، بستری موقت در بیمارستان روانپزشکی ضروری است.

زندگی با اختلال مرزی

افرادی که با این اختلال زندگی می کنند نیازمند حمایت اجتماعی و خانوادگی هستند. داشتن یک شبکه حمایتی قوی می تواند روند درمان را تسهیل کند. تمرین مهارت های ذهن آگاهی، ورزش منظم و خواب کافی از راهکارهای موثر در کنترل علائم هستند.

تفاوت اختلال مرزی با اختلال دو قطبی

یکی از چالش های مهم در روانپزشکی، تمایز بین اختلال مرزی و اختلال دوقطبی است. بسیاری از بیماران در ابتدا به اشتباه به عنوان دو قطبی تشخیص داده می شوند زیرا هر دو بیماری با تغییرات خلقی همراه هستند.

تفاوت اصلی در مدت و شدت اپیزودها است. در اختلال دوقطبی، نوسانات خلقی به شکل دوره های طولانی مانیا یا افسردگی بروز می کند که معمولاً هفته ها یا ماه ها ادامه دارند.

در مقابل، بیماران مرزی تغییرات خلقی سریع و کوتاه مدت دارند؛ ممکن است در عرض چند ساعت از شادی به خشم یا افسردگی برسند. همچنین، در اختلال مرزی ترس از رهاشدگی، روابط پرتنش و رفتارهای تکانشی بسیار بارزتر از دو قطبی دیده می شود.

تأثیر اختلال مرزی بر روابط خانوادگی و اجتماعی

اختلال مرزی تأثیر عمیقی بر روابط اجتماعی فرد دارد. افراد مبتلا اغلب روابط عاشقانه پرتنش دارند؛ ممکن است در یک لحظه شریک زندگی خود را ایده آل بدانند و بلافاصله به شدت از او متنفر شوند. این بی ثباتی موجب افزایش احتمال جدایی، طلاق و درگیری های خانوادگی می شود. در محیط کاری نیز بیماران مرزی معمولاً با مشکلاتی مانند تغییر شغل های مکرر، درگیری با همکاران و کاهش بهره وری مواجه می شوند.

نقش والدگری نیز در این اختلال آسیب می بیند. تحقیقات نشان داده اند که مادران یا پدران مبتلا به اختلال مرزی ممکن است به دلیل ناپایداری هیجانی و پرخاشگری، نتوانند روابط سالم و پایدار با فرزندان خود برقرار کنند.

نقش خانواده در درمان اختلال مرزی

حمایت خانواده یکی از کلیدهای اصلی موفقیت در درمان اختلال مرزی است. آموزش مهارت های ارتباطی به خانواده ها می تواند میزان درگیری های خانوادگی را کاهش دهد و از عود علائم جلوگیری کند.

خانواده ها با یادگیری مدیریت بحران، گوش دادن فعال و همدلی می توانند به بیمار کمک کنند تا احساس امنیت بیشتری داشته باشد. علاوه بر این، کاهش انگ اجتماعی و حمایت مداوم باعث افزایش انگیزه بیمار برای ادامه درمان می شود.

دیدگاه های جدید در درمان

در سال های اخیر رویکردهای نوین برای درمان اختلال مرزی مورد توجه قرار گرفته اند:

• ذهن آگاهی: تکنیک های ذهن آگاهی که در رفتاردرمانی دیالکتیکی به کار می روند، به بیماران کمک می کنند احساسات خود را بدون قضاوت درک کرده و واکنش های تکانشی کمتری داشته باشند.
• نوروتراپی: برخی مطالعات نشان داده اند که استفاده از نوروتراپی می تواند به بهبود تنظیم هیجان و کاهش تکانشگری کمک کند.
• داروهای نوین: تحقیقات در حال بررسی اثربخشی داروهایی مانند نالترکسون و داروهای تعدیل کننده سیستم سروتونین در کاهش رفتارهای پرخطر در بیماران مرزی هستند. بر اساس گزارشات این داروها می توانند در آینده بخشی از پروتکل درمانی قرار گیرند.

اختلال مرزی یکی از جدی ترین اختلالات روانی است که بر روابط، شغل و کیفیت زندگی افراد تاثیر عمیق می گذارد. اگرچه این اختلال درمان قطعی ندارد، اما با روش های روان درمانی، دارویی و حمایت اجتماعی، افراد می توانند زندگی بهتری داشته باشند. آگاهی و شناخت دقیق از این بیماری نه تنها برای بیماران بلکه برای خانواده و جامعه اهمیت زیادی دارد.

سوالات متداول