علت بیماری ام اس؛ چه کسانی به آن مبتلا می‌شوند؟

بیماری ام‌اس (MS) یکی از شناخته‌شده‌ترین بیماری‌های سیستم عصبی است که با وجود تحقیقات گسترده، هنوز هم برای بسیاری از مردم سوال‌برانگیز و گاهی ترسناک به نظر می‌رسد. یکی از پرتکرارترین پرسش‌ها این است: علت بیماری ام اس چیست و چرا برخی افراد به آن مبتلا می‌شوند؟

در این مقاله به انواع علت بیماری ام اس می‌پردازیم؛ از نقش ژنتیک و سیستم ایمنی گرفته تا عوامل محیطی، سبک زندگی، عفونت‌ها و حتی شرایط روحی.

بیماری ام اس چیست و چرا شناخت علت آن اهمیت دارد؟

ام‌اس یک بیماری مزمن است که بر مغز و نخاع اثر می‌گذارد. در این بیماری، سیستم دفاعی بدن به اشتباه به بخشی از اعصاب حمله می‌کند و باعث اختلال در انتقال پیام‌های عصبی می‌شود. نتیجه این اختلال می‌تواند علائمی مانند بی‌حسی، ضعف عضلانی، مشکلات بینایی، خستگی شدید و در برخی موارد اختلال در تعادل یا تمرکز باشد. شناخت علت بیماری ام اس فقط یک کنجکاوی علمی نیست. وقتی بدانیم چه عواملی در بروز این بیماری نقش دارند، هم در پیشگیری آگاهانه‌تر عمل می‌کنیم و هم درک بهتری از روند بیماری، درمان‌ها و حتی شیوه زندگی مناسب برای بیماران خواهیم داشت.

آیا علت مشخصی برای بیماری ام اس وجود دارد؟

پاسخ کوتاه این است: خیر، یک علت واحد و قطعی برای بیماری ام اس شناخته نشده است.

ام‌اس نتیجه ترکیب چند عامل مختلف است که در کنار هم زمینه ابتلا را فراهم می‌کنند. پزشکان و پژوهشگران معتقدند که این بیماری حاصل تعامل پیچیده‌ای بین ژنتیک، سیستم ایمنی بدن و عوامل محیطی است.

به بیان ساده‌تر، ام‌اس نه کاملاً ارثی است و نه صرفاً به دلیل سبک زندگی یا یک عامل خارجی ایجاد می‌شود. بلکه مجموعه‌ای از شرایط باید کنار هم قرار بگیرند تا بیماری خود را نشان دهد.

نقش سیستم ایمنی بدن در بروز ام اس

یکی از مهم‌ترین پاسخ‌ها به پرسش «علت بیماری ام اس چیست» به سیستم ایمنی مربوط می‌شود. در حالت طبیعی، سیستم ایمنی وظیفه دارد از بدن در برابر میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا محافظت کند. اما در ام‌اس، این سیستم دچار اشتباه می‌شود.

در این بیماری، سیستم ایمنی به غلاف محافظ اطراف رشته‌های عصبی حمله می‌کند. این غلاف که نقش عایق را دارد، کمک می‌کند پیام‌های عصبی به‌درستی و با سرعت منتقل شوند. آسیب به این پوشش باعث می‌شود پیام‌ها کند، ناقص یا حتی قطع شوند و همین موضوع علائم ام‌اس را ایجاد می‌کند.

اینکه چرا سیستم ایمنی چنین رفتاری از خود نشان می‌دهد، هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما عوامل متعددی می‌توانند در تحریک این واکنش نقش داشته باشند.

آیا بیماری ام اس ارثی است؟

یکی از نگرانی‌های رایج، به‌ویژه در خانواده‌هایی که یک فرد مبتلا دارند، این است که آیا ام‌اس ارثی است یا خیر.
واقعیت این است که ام‌اس یک بیماری ژنتیکی به معنای کلاسیک نیست، اما ژنتیک در افزایش احتمال ابتلا نقش دارد.

اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده (مانند والدین یا خواهر و برادر) به ام‌اس مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرد کمی بیشتر از جمعیت عادی می‌شود. با این حال، بیشتر افراد مبتلا هیچ سابقه خانوادگی مشخصی ندارند. این موضوع نشان می‌دهد که ژنتیک به‌تنهایی علت بیماری ام اس نیست، بلکه فقط زمینه را آماده‌تر می‌کند.

تأثیر عوامل محیطی بر علت بیماری ام اس

یکی از بخش‌های بسیار مهم در بررسی علت بیماری ام اس، عوامل محیطی هستند. شواهد زیادی نشان می‌دهند که محل زندگی و شرایط محیطی می‌توانند بر احتمال ابتلا تأثیر بگذارند. به‌عنوان مثال، ام‌اس در مناطقی که فاصله بیشتری از خط استوا دارند، شایع‌تر است. این موضوع توجه پژوهشگران را به عواملی مانند نور خورشید و ویتامین D جلب کرده است.

کمبود ویتامین D و ارتباط آن با ام اس

ویتامین D نقش مهمی در تنظیم سیستم ایمنی دارد. بدن ما بخش زیادی از این ویتامین را از طریق نور خورشید تولید می‌کند. افرادی که کمتر در معرض نور خورشید هستند یا به دلایل مختلف دچار کمبود ویتامین D می‌شوند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ام‌اس قرار بگیرند.

مطالعات نشان داده‌اند که سطح پایین ویتامین D می‌تواند یکی از عوامل مؤثر در تحریک سیستم ایمنی و افزایش احتمال بروز ام‌اس باشد. به همین دلیل، در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به این ویتامین در پیشگیری و حتی مدیریت بیماری ام‌اس شده است.

نقش عفونت‌ها در ایجاد بیماری ام اس

برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ابتلا به بعضی عفونت‌های ویروسی در گذشته، ممکن است در بروز ام‌اس نقش داشته باشد. در میان این عفونت‌ها، نام ویروس‌هایی که در دوران کودکی یا نوجوانی شایع هستند، بیشتر مطرح می‌شود.

فرضیه‌ای که مطرح است این است که برخی ویروس‌ها می‌توانند سیستم ایمنی را به شکلی تغییر دهند که سال‌ها بعد، زمینه حمله به اعصاب فراهم شود. البته این به معنای آن نیست که هر کسی که دچار این عفونت‌ها شده، حتماً به ام‌اس مبتلا می‌شود، بلکه این عامل هم در کنار سایر عوامل عمل می‌کند.

سیگار کشیدن و تأثیر آن بر ام اس

سیگار یکی از عوامل محیطی شناخته‌شده‌ای است که هم در بروز ام‌اس و هم در شدت گرفتن آن نقش دارد. تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که سیگار می‌کشند، بیشتر از غیرسیگاری‌ها در معرض ابتلا به ام‌اس هستند. علاوه بر این، در افراد مبتلا، سیگار می‌تواند روند پیشرفت بیماری را سریع‌تر کند. به همین دلیل، ترک سیگار یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها برای افرادی است که در معرض خطر هستند یا با این بیماری زندگی می‌کنند.

استرس و فشارهای روانی؛ عامل پنهان اما مهم

اگرچه استرس به‌تنهایی علت بیماری ام اس محسوب نمی‌شود، اما نمی‌توان نقش آن را نادیده گرفت. استرس‌های شدید و طولانی‌مدت می‌توانند تعادل سیستم ایمنی را بر هم بزنند و زمینه را برای بروز یا تشدید بیماری فراهم کنند. بسیاری از بیماران گزارش می‌کنند که قبل از اولین علائم یا دوره‌های تشدید بیماری، دوره‌ای از فشار روحی شدید را تجربه کرده‌اند. مدیریت استرس و توجه به سلامت روان، بخش مهمی از مراقبت‌های مرتبط با ام‌اس به شمار می‌رود.

تفاوت بروز ام اس در زنان و مردان

یکی از نکات جالب درباره ام‌اس این است که این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است. این تفاوت باعث شده پژوهشگران به نقش هورمون‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشند. هورمون‌های زنانه ممکن است بر سیستم ایمنی اثر بگذارند و آن را مستعد واکنش‌های خودایمنی کنند. با این حال، هنوز پاسخ قطعی برای این تفاوت وجود ندارد و تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.

آیا سبک زندگی در علت بیماری ام اس نقش دارد؟

سبک زندگی سالم یا ناسالم می‌تواند به‌طور غیرمستقیم در بروز ام‌اس نقش داشته باشد. تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، اضافه‌وزن و کمبود خواب همگی عواملی هستند که می‌توانند بر عملکرد سیستم ایمنی تأثیر بگذارند.

اگرچه هیچ رژیم غذایی یا سبک زندگی خاصی به‌تنهایی علت بیماری ام اس نیست، اما انتخاب‌های سالم می‌توانند نقش محافظتی داشته باشند و احتمال بروز یا شدت بیماری را کاهش دهند.

آیا ام اس واگیردار است؟

این یکی از سوالات رایج و البته نگران‌کننده است. بیماری ام‌اس واگیردار نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود. تماس نزدیک، زندگی مشترک یا حتی رابطه خانوادگی باعث انتقال این بیماری نخواهد شد.

علت ام اس در سنین جوانی چیست؟

ام‌اس بیشتر در سنین جوانی و میانسالی تشخیص داده می‌شود. این موضوع احتمالاً به دلیل فعال‌تر بودن سیستم ایمنی در این سنین است. ترکیب زمینه ژنتیکی، عوامل محیطی و تغییرات سیستم ایمنی در این بازه سنی می‌تواند زمینه بروز بیماری را فراهم کند.

سوالات متداول