دلایل ایست قلبی؛ تمام عوامل، نشانهها و شرایط خطرناک
ایست قلبی یکی از خطرناکترین اتفاقاتی است که میتواند در چند ثانیه جان یک فرد را تهدید کند. بسیاری از مردم تصور میکنند ایست قلبی همان سکته قلبی است، اما این دو کاملاً با هم فرق دارند. ایست قلبی مانند خاموش شدن ناگهانی موتور یک دستگاه است؛ یعنی قلب به طور ناگهانی از تپش میایستد و جریان خون به مغز، ریهها و سایر اندامها قطع میشود. در چنین شرایطی اگر اقدامات اولیه بهسرعت انجام نشود، احتمال مرگ بسیار بالا خواهد بود. در این مقاله به طور کامل درباره دلایل ایست قلبی، عوامل خطر، نشانهها، نحوه پیشگیری، تفاوت آن با سکته قلبی، رفتار مناسب در زمان مشاهده بیمار و موارد دیگر میپردازیم.
ایست قلبی چیست؟
ایست قلبی وضعیتی است که در آن قلب دیگر توانایی گردش خون را ندارد. برخلاف تصور عموم، ایست قلبی همیشه به دلیل بیماریهای قلبی رخ نمیدهد و ممکن است حتی یک فرد ظاهراً سالم دچار آن شود. در این حالت قلب قادر نیست ضربان مؤثر ایجاد کند. فرد به سرعت بیهوش میشود، نبض ندارد، تنفس قطع یا بسیار ضعیف میشود و مغز پس از چند دقیقه بدون اکسیژن دچار آسیب جدی خواهد شد.
اصلیترین علت ایست قلبی، مشکل در جریان الکتریکی قلب است. قلب با یک سیستم الکتریکی کوچک و دقیق کار میکند که وظیفه تنظیم ضربان را دارد. اگر این سیستم دچار اختلال شود، ضربان قلب یا بسیار سریع و نامنظم میشود یا کاملاً متوقف میگردد.
تفاوت ایست قلبی با سکته قلبی
یکی از مهمترین بخشهای موضوع، شناخت تفاوت این دو است:
سکته قلبی: جریان خون در یکی از رگهای قلب مسدود میشود. قلب همچنان میتپد اما بخشی از عضله قلب آسیب میبیند. فرد هوشیار است و علائم مانند درد قفسه سینه و تنگی نفس دارد.
ایست قلبی: قلب ناگهان از کار میافتد. فرد بیهوش میشود و تنفس متوقف میشود. این حالت تهدیدکننده زندگی است و باید فوراً احیا شود.
اگر سکته قلبی شدید باشد یا بهموقع درمان نشود، میتواند به ایست قلبی منجر شود. اما هر ایست قلبی الزاماً پیشزمینه سکته ندارد.
مهمترین دلایل ایست قلبی
ایست قلبی میتواند نتیجه عوامل مختلفی باشد. برخی از این عوامل مربوط به بیماریهای قلبی هستند و برخی هیچ ارتباط مستقیمی با سلامت قلب ندارند.
در ادامه تمام دلایل احتمالی ایست قلبی را به طور مفصل بررسی میکنیم.:
۱. آریتمیهای قلبی (ضربان نامنظم)
شایعترین علت ایست قلبی آریتمی است. آریتمی یعنی قلب نتواند الگوی منظم ضربان خود را حفظ کند.
انواع آریتمیهای منجر به ایست قلبی:
- فیبریلاسیون بطنی: در این حالت بطنهای قلب به جای یک تپش قوی، دچار لرزش میشوند. این لرزش باعث پمپاژ خون نمیشود و گردش خون بهطور کامل متوقف میشود.
- تاکیکاردی بطنی: ضربان قلب بسیار بالا میرود و نمیتواند خون کافی پمپاژ کند. اگر این حالت ادامه پیدا کند، ممکن است به ایست قلبی تبدیل شود.
- برادیکاردی شدید: کاهش بیش از حد ضربان قلب نیز میتواند باعث توقف گردش خون شود.
چرا آریتمی رخ میدهد؟
- اختلال در سیستم الکتریکی قلب
- بیماری عروق کرونر
- کمبود اکسیژن
- مصرف مواد محرک
- مصرف برخی داروها
- مشکلات الکترولیتی مانند کمبود پتاسیم یا منیزیم
آریتمیها بهخصوص در افراد دارای بیماریهای پنهان قلبی بسیار خطرناکتر هستند.
۲. بیماری عروق کرونر (تنگی رگهای قلب)
بیش از ۷۰ درصد ایستهای قلبی در بزرگسالان به دلیل بیماری عروق کرونر رخ میدهد. این بیماری زمانی ایجاد میشود که رگهایی که خون را به قلب میرسانند تنگ یا مسدود شوند.
اگر رگها ناگهان کاملاً بسته شوند یا فشار زیادی به قلب بیاید، این وضعیت میتواند باعث آریتمی شدید و در نهایت ایست قلبی شود.
عوامل ایجاد بیماری عروق کرونر:
- مصرف دخانیات
- چربی خون بالا
- دیابت
- چاقی
- کمتحرکی
- استرس زیاد
- تغذیه نامناسب
۳. سکته قلبی درمان نشده
هر سکته قلبی لزوماً منجر به ایست قلبی نمیشود، اما سکته قلبی گسترده یا طولانیمدت که درمان سریع نشود، ممکن است به اختلال شدید در عملکرد الکتریکی قلب و در نهایت ایست قلبی منجر شود.
در سکته قلبی بخشی از عضله قلب آسیب میبیند. این قسمت دچار اختلال در هدایت الکتریکی میشود و میتواند باعث آریتمی خطرناک شود.
۴. نارسایی شدید قلب
زمانی که قلب ضعیف شده و نمیتواند خون کافی پمپاژ کند، فشار زیادی به سیستم الکتریکی و عضلانی آن وارد میشود. این وضعیت در نهایت ممکن است باعث ایست کامل قلب شود. افرادی که سابقه طولانی نارسایی قلبی دارند بیشتر در معرض این خطر هستند.
۵. بیماریهای مادرزادی قلب
ایست قلبی در کودکان و نوجوانان اغلب مربوط به مشکلات مادرزادی قلبی است. برخی از این مشکلات حتی تا سالها بدون علامت میمانند و ممکن است در هنگام ورزش شدید یا استرس ناگهانی خود را نشان دهند.
شایعترین ناهنجاریهای مادرزادی منجر به ایست قلبی:
- مشکلات دریچهای
- اختلال ساختاری در بطنها
- کانالهای الکتریکی غیرطبیعی
- نازک یا زیاد ضخیم بودن عضله قلب
۶. ضربه شدید به قفسه سینه (کوموتیو کوردیس)
گاهی یک ضربه ناگهانی و شدید به قفسه سینه، بهویژه هنگام بازیهای ورزشی مانند فوتبال، بسکتبال یا ورزشهای رزمی، میتواند باعث توقف ناگهانی قلب شود. در این حالت ضربه باعث اختلال ناگهانی در جریان الکتریکی قلب خواهد شد.
۷. اختلالات الکترولیتی
الکترولیتها مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم برای عملکرد الکتریکی قلب ضروری هستند. کمبود یا اضافهبودن یکی از این مواد ممکن است ضربان قلب را دچار اختلال کند.
دلایل اختلال الکترولیتها:
- کمآبی شدید
- استفراغ و اسهال طولانی
- بیماریهای کلیوی
- مصرف بیش از حد برخی داروها
- سوءتغذیه یا رژیم غذایی نادرست
۸. مصرف بیش از حد داروها
برخی داروها میتوانند عملکرد قلب را تحت تأثیر قرار دهند یا ضربان قلب را نامنظم کنند، مانند:
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای ضدحساسیت
- داروهای کاهش فشار خون
- برخی آنتیبیوتیکها
- داروهای بیهوشی
- داروهای ضد درد قوی
مصرف اشتباه، دوز بالا یا تداخل دو دارو ممکن است منجر به ایست قلبی شود.
۹. مسمومیت با مواد مخدر و الکل
مصرف برخی مواد مانند:
- آمفتامین
- کوکائین
- متآمفتامین
- الکل زیاد
میتوانند ضربان قلب را بسیار بالا ببرند یا موجب آریتمی شدید شوند.
۱۰. مشکلات شدید تنفسی
اگر بدن نتواند اکسیژن کافی دریافت کند، قلب نمیتواند کار خود را ادامه دهد. این مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- حمله آسم شدید
- انسداد راه تنفسی
- غرقشدگی
- مسمومیت با دود
- ایست تنفسی در خواب
قطع اکسیژن برای چند دقیقه میتواند منجر به ایست قلبی شود.
۱۱. شوک الکتریکی
برخورد با برق فشار بالا یا حتی برق خانگی در شرایط خاص میتواند جریان الکتریکی قلب را مختل کرده و باعث ایست قلبی شود.
۱۲. استرس شدید و ناگهانی
استرس عاطفی شدید مانند شنیدن یک خبر شوکهکننده، تجربه حادثه یا ترس شدید میتواند موجب افزایش ناگهانی هورمونها و ضربان قلب شود. در افراد دارای زمینههای قلبی، این وضعیت ممکن است به ایست قلبی منجر شود.
۱۳. بیماریهای ارثی سیستم الکتریکی قلب
برخی افراد دارای مشکلات ژنتیکی در سیستم الکتریکی قلب خود هستند که معمولاً تا هنگام بروز اولین حادثه مشخص نمیشود.
برخی از این بیماریها شامل:
- سندرم بروگادا
- سندرم لانگ کیوتی
- مشکلات ژنتیکی در پمپاژ یونها در قلب
۱۴. فعالیت ورزشی شدید در افراد دارای بیماری پنهان
انجام ورزشهای سنگین برای افرادی که مشکلات قلبی پنهان دارند میتواند خطرناک باشد. این افراد ممکن است بدون هیچ علامتی تا سالها زندگی کنند اما هنگام فعالیت بدنی شدید، قلب نتواند ضربات سریع و نیاز بالا به اکسیژن را پاسخ دهد و دچار اختلال شود.
۱۵. افزایش شدید دمای بدن
گرمازدگی یا فعالیت در محیطهای بسیار گرم میتواند دمای بدن را بیش از حد بالا ببرد. در این حالت قلب تحت فشار قرار میگیرد و ممکن است توقف کند.
۱۶. کاهش شدید دمای بدن
هیپوترمی یا کاهش دمای بدن در اثر هوای بسیار سرد، غرق شدن در آب سرد یا قرار گرفتن طولانیمدت در محیطهای یخزده، میتواند عملکرد قلب را مختل کرده و ایست قلبی ایجاد کند.
۱۷. عفونتهای شدید بدن
عفونتهای شدید مانند سپسیس میتواند فشار خون را به حد بسیار پایین برساند و قلب نتواند خون مناسب پمپاژ کند. در این شرایط ممکن است ایست قلبی رخ دهد.
۱۸. کمبود شدید اکسیژن خون
در برخی بیماریهای ریوی مانند:
- کرونا
- ذاتالریه
- آمبولی ریه
اگر میزان اکسیژن خون بسیار پایین بیاید، قلب بعد از مدتی توان ادامه کار را ندارد.
۱۹. آمبولی ریه
گرفتگی ناگهانی رگهای ریه توسط لخته خون باعث قطع اکسیژنرسانی به قلب و مغز میشود و میتواند منجر به ایست قلبی گردد.
۲۰. اختلالات شدید هورمونی
مشکلاتی مانند:
- کمکاری یا پرکاری شدید تیروئید
- اختلالات فوقکلیوی
میتوانند ضربان قلب را تحت تأثیر قرار دهند و در موارد شدید باعث ایست قلبی شوند.
علائم ایست قلبی
شناخت علائم اولیه میتواند در نجات جان فرد نقش اصلی داشته باشد.
علائم شامل:
- بیهوشی ناگهانی
- قطع تنفس یا نفسکشیدن بسیار کمعمق
- نداشتن نبض
- رنگپریدگی شدید
- سرد شدن پوست
- باز نشدن چشمها و عدم واکنش به صدا یا لمس
ایست قلبی برخلاف سکته قلبی معمولاً بدون هشدار قبلی رخ میدهد، اما در برخی افراد ممکن است علائم خفیفی مانند سرگیجه، تپش قلب، ضعف شدید یا درد قفسه سینه دیده شود.
رفتار صحیح هنگام مشاهده ایست قلبی
- بررسی هوشیاری
- تماس فوری با اورژانس
- شروع CPR (فشار قفسه سینه)
- استفاده از دستگاه شوک قلبی (AED) در صورت دسترسی
- ادامه CPR تا رسیدن نیروهای اورژانس
تأخیر بیش از چند دقیقه میتواند خطر مرگ یا آسیب مغزی را بسیار افزایش دهد.
افراد در معرض خطر بیشتر
- افراد با سابقه بیماری قلبی
- افراد دیابتی
- افراد دارای فشار خون بالا
- افراد چاق
- افراد سیگاری
- افرادی که سابقه خانوادگی مشکلات قلبی دارند
- مصرفکنندگان مواد مخدر
- ورزشکارانی با بیماری پنهان
- سالمندان
- افرادی که رژیم کمکیفیت، استرس زیاد یا کمتحرکی دارند
روشهای پیشگیری
- کنترل فشار خون و چربی
- ترک سیگار
- ورزش منظم و کنترلشده
- تغذیه مناسب
- مدیریت استرس
- خواب کافی
- مصرف داروهای تجویزشده بهطور منظم
- انجام چکاپ دورهای، بهخصوص در افراد بالای ۴۰ سال
- پرهیز از مصرف خودسرانه داروها
- توجه به علائم هشداردهنده قلبی
پرسشهای متداول
آیا ایست قلبی همیشه باعث مرگ میشود؟
خیر. اگر احیای قلبی (CPR) در چند دقیقه اول شروع شود، احتمال زندهماندن افزایش مییابد. اما تأخیر طولانی معمولاً باعث آسیب مغزی یا مرگ میشود.
آیا ایست قلبی فقط در سالمندان رخ میدهد؟
خیر. ایست قلبی میتواند در کودکان، نوجوانان، ورزشکاران و حتی افراد ظاهراً سالم نیز رخ دهد، بهخصوص اگر بیماری پنهان قلبی وجود داشته باشد.
آیا ایست قلبی درد دارد؟
اغلب افراد قبل از ایست قلبی بیهوش میشوند و چیزی حس نمیکنند. اما ممکن است چند ثانیه قبل از آن علائمی مانند تپش قلب یا سرگیجه داشته باشند.
بهترین روش کمک به فرد دچار ایست قلبی چیست؟
اصلیترین کار شروع سریع CPR و تماس با اورژانس است. استفاده از دستگاه شوک قلبی (AED) نیز در صورت وجود، شانس نجات را چند برابر میکند.
