انواع پروتز پای مصنوعی و کاربرد هر کدام
وقتی صحبت از انتخاب پروتز پا می شود، مسئله فقط جایگزین کردن عضو از دست رفته نیست. انتخاب نادرست می تواند راه رفتن را سخت تر کند، فشار زیادی به بدن وارد و حتی باعث دردهای طولانی مدت شود. از این رو شناخت انواع پروتز پای مصنوعی کمک می کند هر فرد بداند چه گزینه هایی پیش روی او قرار دارد و هر کدام چه کاربردی دارند. این آشنایی، پایه تصمیمی است که مستقیما روی کیفیت زندگی اثر می گذارد که در ادامه این نوشته به آن خواهیم پرداخت.
پروتز پای مصنوعی چیست؟
پروتز پا بخشی از سیستم حرکتی بدن را جایگزین می کند؛ سیستمی که تعادل، انتقال وزن و هماهنگی حرکت را بر عهده دارد. به همین دلیل، پروتز فقط یک قطعه فیزیکی نیست و باید با نحوه حرکت بدن هماهنگ باشد.
وقتی پروتز به درستی انتخاب و تنظیم شود، بدن می تواند وزن را متعادل تر توزیع کند و الگوی راه رفتن به حالت طبیعی نزدیک تر شود. این هماهنگی نقش مهمی در جلوگیری از خستگی زودرس و درد در ناحیه کمر و پای سالم دارد.
انواع پروتز پای مصنوعی چگونه دسته بندی می شوند؟
پروتز پای مصنوعی بر اساس محل قطع عضو دسته بندی می شوند. این دسته بندی یک تقسیم بندی ظاهری نیست، بلکه تفاوت های جدی در عملکرد، کنترل حرکت و میزان مصرف انرژی ایجاد می کند.
هرچه بخش بیشتری از پا حفظ شده باشد، کنترل حرکات سادهتر می شود. در مقابل، با افزایش سطح قطع عضو، طراحی پروتز پیچیده تر می شود و نیاز به تنظیمات دقیق تری دارد. به همین دلیل، شناخت این تفاوت ها برای انتخاب آگاهانه ضروری است.
1_ پروتز پای مصنوعی زیر زانو
در این نوع پروتز، مفصل زانو سالم باقی می ماند و همین موضوع پایه اصلی کنترل حرکت را شکل می دهد. وقتی زانو حفظ می شود، بدن می تواند الگوی طبیعی تری از راه رفتن را حفظ کند و انتقال وزن بین پاها روان تر انجام شود. این ویژگی باعث می شود فشار کمتری به لگن و کمر وارد و تعادل کلی بدن بهتر حفظ شود.
طراحی پروتز زیر زانو معمولا سادهتر از انواع بالاتر است؛ اما همین سادگی به معنای عملکرد محدود نیست. برعکس، این نوع پروتز در صورت انتخاب درست قطعات و تنظیم مناسب، می تواند پاسخگوی بخش بزرگی از نیازهای حرکتی روزمره باشد. میزان مصرف انرژی در این پروتز کمتر است و فرد هنگام راه رفتن دیرتر خسته میشود.
- کاربردهای رایج پروتز پای مصنوعی زیر زانو شامل موارد زیر است:
- راه رفتن روزمره در محیط های شهری و خانگی
- انجام فعالیت های عادی مثل خرید، رفت و آمد و کارهای سبک
- حفظ تعادل بهتر هنگام ایستادن طولانی مدت
- کاهش فشار روی پای سالم و ستون فقرات
این نوع پروتز بیشتر برای افرادی مناسب است که سطح قطع عضو آن ها پایین تر از زانو قرار دارد و توان حرکتی نسبتا خوبی دارند. افرادی که سبک زندگی فعال دارند یا می خواهند استقلال حرکتی بیشتری در طول روز حفظ کنند، معمولا با این نوع پروتز نتیجه بهتری می گیرند. شایان ذکر است در این شرایط، عواملی مانند نوع قطعات و سطح فعالیت فرد میتواند روی قیمت پای مصنوعی زیر زانو اثر بگذارد.
2_ پروتز پای مصنوعی بالای زانو
در پروتز بالای زانو، مفصل زانو وجود ندارد و حرکت این بخش توسط مفصل مصنوعی انجام می شود. این تفاوت، کل الگوی حرکت بدن را تغییر می دهد و کنترل پا را پیچیده تر می کند. برخلاف پروتز زیر زانو، در اینجا هماهنگی بین لگن، مفصل مصنوعی و مچ پا نقش اصلی را در حفظ تعادل ایفا می کند.
طراحی این نوع پروتز نیاز به دقت بالاتری دارد، چون هر تنظیم نادرست می تواند باعث ناپایداری یا خستگی زودهنگام شود. انتخاب مفصل مناسب، تنظیم زاویه ها و آموزش صحیح استفاده، بخش جدایی ناپذیر این پروتز است. فرد معمولا برای رسیدن به حرکت روان تر، به تمرین و زمان بیشتری نیاز دارد.
کاربردهای اصلی پروتز پای مصنوعی بالای زانو شامل موارد زیر است:
- امکان راه رفتن در فضاهای کنترل شده و محیط های روزمره
- حفظ تعادل هنگام ایستادن و تغییر وضعیت بدن
- کمک به جابهجایی مستقل بدون وابستگی دائمی به ویلچر
- افزایش توان حرکتی در فعالیت های سبک روزانه
این نوع پروتز برای افرادی مناسب است که قطع عضو آن ها بالاتر از زانو انجام شده و امکان حفظ مفصل زانو وجود نداشته است. افرادی که آمادگی تمرین، یادگیری و همکاری با متخصص را دارند، معمولا سازگاری بهتری با این پروتز پیدا می کنند. شرایط جسمی، قدرت عضلات و میزان تحرک فرد نقش مهمی در موفقیت استفاده از این نوع پروتز دارد.
تفاوت پروتز زیر زانو و بالای زانو چیست؟
تفاوت اصلی این دو نوع پروتز به حفظ یا عدم حفظ مفصل زانو برمی گردد. همین تفاوت ساده، مسیر حرکت، میزان کنترل پا و حتی میزان خستگی فرد را تغییر می دهد.
- در پروتز زیر زانو، بدن هنوز از مفصل طبیعی زانو استفاده می کند؛ اما در پروتز بالای زانو، این نقش به مفصل مصنوعی سپرده می شود.
در عمل، پروتز زیر زانو حرکت روان تری ایجاد می کند و یادگیری استفاده از آن ساده تر است. در مقابل، پروتز بالای زانو به تنظیم دقیق تر و تمرین بیشتری نیاز دارد، چون بخش مهمی از کنترل حرکت به هماهنگی لگن و مفصل مصنوعی وابسته می شود. همین موضوع باعث می شود انتخاب بین این دو، فقط به محل قطع عضو محدود نشود و شرایط کلی بدن هم در نظر گرفته شود.
در جدول زیر یک مقایسه ساده میان انواع پروتز پای مصنوعی آورده شده است:
| معیار مقایسه | پروتز پای مصنوعی زیر زانو | پروتز پای مصنوعی بالای زانو |
|---|---|---|
| وضعیت مفصل زانو | مفصل زانو حفظ میشود | مفصل زانو حذف میشود |
| کنترل حرکت | سادهتر و طبیعی تر | پیچیده تر و وابسته به تنظیم |
| مصرف انرژی | کمتر هنگام راه رفتن | بیشتر نسبت به زیر زانو |
| یادگیری استفاده | سریعتر و راحت تر | نیازمند تمرین بیشتر |
| میزان تعادل | بالاتر در فعالیت های روزمره | وابسته به مهارت و تمرین |
انتخاب نوع پروتز به چه عواملی بستگی دارد؟
انتخاب پروتز پا یک تصمیم شخصی و تخصصی است. هیچ نسخه ثابتی برای همه وجود ندارد و شرایط هر فرد می تواند نتیجه را کاملا تغییر دهد. بررسی چند عامل اصلی کمک می کند انتخاب واقع بینانه تر انجام شود و فرد بعد از استفاده دچار مشکل نشود.
مهم ترین عواملی که در انتخاب نوع پروتز نقش دارند شامل موارد زیر هستند:
- محل قطع عضو و میزان حفظ بافتهای سالم
- شرایط جسمی، قدرت عضلات و تعادل بدن
- میزان تحرک مورد انتظار در زندگی روزمره
- نظر متخصص و ارزیابی دقیق وضعیت حرکتی فرد
هر کدام از این عوامل می توانند روی نوع طراحی، قطعات مورد استفاده و حتی زمان سازگاری با پروتز اثر بگذارند. نادیده گرفتن هر کدام، معمولا باعث نارضایتی در استفاده بلند مدت می شود.
کلام آخر
هر نوع پروتز برای هدف مشخصی طراحی می شود و قرار نیست همه افراد نتیجه یکسانی از آن بگیرند. شناخت تفاوت ها کمک می کند انتظار واقع بینانه تری از عملکرد پروتز شکل بگیرد و انتخاب آگاهانه تری انجام شود.
آشنایی با انواع پروتز پای مصنوعی، مسیر تصمیم گیری را ساده تر می کند؛ اما انتخاب نهایی همیشه به بررسی شرایط فردی و ارزیابی تخصصی نیاز دارد. هزینه، نوع قطعات و سطح فعالیت، زمانی معنا پیدا می کنند که در کنار وضعیت جسمی و سبک زندگی فرد بررسی شوند.
