زخم دیابتی: علل و پیشگیری
دیابت بیماری‌ای است که نیازمند توجه ویژه نه تنها به سطح قند خون، بلکه به وضعیت پوست پاها، به‌ویژه کف پا است. به دلیل سطح بالای قند خون، خطر بروز زخم‌های تروفیک در کف پا به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. برای جلوگیری از عوارض جدی دیابت، مهم است بدانیم چرا زخم‌های تروفیک ایجاد می‌شوند، چه انواعی دارند و چگونه می‌توان خطر بروز آن‌ها را به حداقل رساند.
چرا زخم‌ها روی پاها ایجاد می‌شوند؟
در دیابت، گردش خون (آنژیوپاتی) مختل می‌شود و حساسیت پاها کاهش می‌یابد (این حالت نوروپاتی دیابتی نامیده می‌شود). سطح بالای قند خون به اعصاب و رگ‌های خونی کوچک آسیب می‌زند و همین باعث اختلال در حس و تغذیه بافت‌ها می‌شود. در نتیجه حتی آسیب‌های جزئی یا ساییدگی‌ها ممکن است احساس نشوند و دیر التیام یابند و به زخم تبدیل شوند. همچنین دیابت روند بازسازی بافت‌ها را کند می‌کند و هرگونه زخم یا ترک ممکن است به زخم مزمن تبدیل شود.
برخی از مهم‌ترین علل ایجاد زخم در دیابت:
- کاهش حساسیت (نوروپاتی دیابتی): فرد متوجه آسیب، ترک یا ساییدگی نمی‌شود.
- اختلال گردش خون: خون‌رسانی به پاها کاهش یافته و روند التیام کند می‌شود.
- بدشکلی پا: انحراف انگشتان، پینه و میخچه باعث ایجاد فشار روی نقاط خاصی از پا می‌شود.
- عفونت‌ها: حتی آسیب‌های کوچک به‌راحتی دچار عفونت شده و به زخم تبدیل می‌شوند.
انواع زخم‌های دیابتی
زخم دیابتی از نظر منشأ و شدت متفاوت‌اند:
- زخم‌های نوروپاتیک: بیشتر در نقاطی از کف پا که تحت فشار زیادند (مانند کف پا) ایجاد می‌شوند. به دلیل کاهش حس، بیمار اغلب دردی احساس نمی‌کند.
- زخم‌های ایسکمیک: ناشی از اختلال گردش خون، معمولاً در لبه‌های پا ظاهر می‌شوند و اغلب با درد و رنگ‌پریدگی پوست اطراف همراه هستند.
- زخم‌های نوروایسکمیک: ترکیبی از آسیب عصبی و عروقی بوده و معمولاً با عفونت همراه‌اند و دیر بهبود می‌یابند.
پیشگیری از زخم‌های پا در دیابت
برای جلوگیری از زخم‌های پا باید چند اصل کلیدی مراقبت از پا رعایت شود. این توصیه‌ها به حفظ سلامت پا و پیشگیری از عوارض جدی کمک می‌کنند:
- معاینه روزانه پاها: هر روز صبح و شب پاها و انگشتان را از نظر ترک، ساییدگی، قرمزی، پینه یا هر تغییر دیگر بررسی کنید. برای دیدن نقاط دور از دسترس از آینه استفاده کنید یا از اطرافیان کمک بگیرید. هرچه مشکل زودتر شناسایی شود، سریع‌تر می‌توان از عوارض آن پیشگیری کرد.
- شست‌وشوی روزانه پاها: پاها را با آب ولرم (نه داغ) و صابون ملایم بشویید. مراقب باشید پوست آسیب نبیند. پس از شست‌وشو پاها را به‌آرامی خشک کنید، به‌ویژه بین انگشتان، تا از رطوبت و ایجاد قارچ جلوگیری شود.
- استفاده از کرم مرطوب‌کننده: برای پیشگیری از خشکی و ترک، روزانه کرم مرطوب‌کننده روی پاها بزنید، اما از استعمال کرم بین انگشتان خودداری کنید تا از رشد قارچ جلوگیری شود. به پاشنه‌ها توجه ویژه داشته باشید، زیرا اغلب دچار هیپرکراتوز (ضخیم شدن لایه شاخی پوست) می‌شوند.
- درمان به‌موقع هیپرکراتوز و پینه‌ها: ضخیم شدن پوست پاشنه و میخچه‌های خشک در دیابت شایع است. این تغییرات می‌توانند به ترک‌های عمیق و عفونت منجر شوند. هرگز پینه‌ها را خودتان با چاقو یا مواد شیمیایی تند از بین نبرید. به پزشک یا متخصص پا مراجعه کنید تا نواحی مشکل‌دار را به‌طور ایمن درمان کند. برای پیشگیری از هیپرکراتوز می‌توان از محصولات نرم‌کننده حاوی اوره استفاده کرد.
- مراقبت صحیح از ناخن‌ها: ناخن‌ها را صاف کوتاه کنید و گوشه‌ها را گرد نکنید تا از فرو رفتن ناخن در گوشت جلوگیری شود. در صورت مشکلاتی مانند قارچ یا ضخیم‌شدن ناخن‌ها، به متخصص مراجعه کنید.
- استفاده از کفش مناسب: کفشی راحت و نرم بپوشید که پا را فشار ندهد و ساییده نشود. از کفش تنگ یا پاشنه‌بلند پرهیز کنید. بهترین گزینه کفش‌های ارتوپدی مخصوص دیابت هستند. جوراب‌ها باید از جنس طبیعی (پنبه) و بدون درز باشند.
- ویزیت منظم پزشک: حتی اگر مشکلی ندارید، حداقل ۱ تا ۲ بار در سال به متخصص غدد و پودولوگ مراجعه کنید تا وضعیت پا، گردش خون و حس بررسی شود و توصیه‌های لازم ارائه گردد.
- کنترل سطح قند خون: یکی از مهم‌ترین اصول پیشگیری از زخم پا در دیابت، حفظ سطح طبیعی قند خون است. هرچه کنترل دیابت بهتر باشد، خطر زخم پا کمتر خواهد بود.
مراقبت از پوست در هیپرکراتوز و میخچه‌های خشک
هیپرکراتوز پاشنه (ضخیم شدن پوست) ممکن است بر اثر فشار نامناسب روی پا، کفش نامناسب یا خشکی پوست ایجاد شود. در دیابت، هیپرکراتوز خطرناک است، زیرا زمینه‌ساز ترک‌های عمیق و عفونت می‌شود. میخچه‌های خشک نیز در صورت مراقبت نادرست می‌توانند به زخم تبدیل شوند.
برای پیشگیری و مراقبت:
- مرطوب‌سازی روزانه: پس از شست‌وشوی پاها و در حالی که هنوز کمی مرطوب هستند، کرم‌های حاوی اوره یا نرم‌کننده‌های دیگر استفاده کنید.
- برداشت ملایم لایه‌های ضخیم: با سوهان یا سنگ‌پا به‌طور آرام پوست اضافه را بردارید. هرگز از اجسام تیز استفاده نکنید.
- محافظت از ترک‌ها: در صورت ایجاد ترک در پاشنه‌ها، از پمادهای ترمیم‌کننده استفاده کنید، مانند کرم جی.
- پیشگیری از میخچه‌های خشک: کفش راحت بپوشید و در صورت نیاز از کفی‌های مخصوص برای توزیع یکنواخت فشار استفاده کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز علائم زیر باید فوراً به پزشک یا متخصص پا مراجعه کنید:
- هرگونه زخم، ترک یا جراحت روی پا.
- تغییر رنگ پا (قرمزی، کبودی، تیرگی).
- درد، حتی خفیف یا هنگام راه‌رفتن.
- ورم یا احساس غیرطبیعی در پاها.
- خروج ترشحات (چرک یا خون) از زخم.
مراجعه به‌موقع به کلینیک زخم کمک می‌کند از عوارض جدی مانند عفونت یا حتی قطع عضو جلوگیری شود.
جمع‌بندی: مراقبت صحیح از پاها و توجه به وضعیت آن‌ها بخش مهمی از کنترل دیابت است. معاینه منظم، مراقبت از پوست و ناخن، و انتخاب کفش مناسب به شما کمک می‌کند سلامت پاها را حفظ کرده و از بروز زخم جلوگیری کنید. به یاد داشته باشید: پیشگیری کلید داشتن زندگی طولانی و سالم با دیابت است.
