کم خونی و هر آنچه باید درباره آن بدانید
کم خونی چیست؟
اگر بخواهیم کم خونی را در یک جمله معرفی کنیم، «کمبود گلبول های قرمز خون» گویا ترین تعریف است. شما می توانید با انجام یک آزمایش خون ساده، کم خونی به صورت «کمبود هموگلوبین» یا «هماتوکریت» مشخص می شود.
هموگلوبین اصلی ترین پروتئین در گلبول های قرمز خون انسان است و کار آن حمل اکسیژن به سراسر بدن است. اگر دچار این بیماری شده باشید، میزان هموگلوبین شما نیز پایین خواهد آمد و در صورت کاهش بیش از حد هموگلوبین، ممکن است به بافت ها یا اعضای بدن اکسیژن کافی نرسد. علائم این بیماری مانند خستگی یا تنگی نفس به این دلیل اتفاق می افتند که اندام هایتان به اندازه نیازشان به اکسیژن دسترسی ندارد.
کم خونی شایعترین بیماری خونی در ایالات متحده آمریکا است و تقریباً ۶ درصد از جمعیت این کشور را درگیر کرده است. زنان، کودکان خردسال و افراد مبتلا به بیماری های طولانی مدت بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند.
موارد مهمی که باید از آن ها آگاه باشید:
- انواع خاصی از این بیماری از طریق ژن ها منتقل می شوند و نوزادان ممکن است از بدو تولد به آن ها مبتلا شوند.
- زنان به دلیل از دست دادن خون در دوران قاعدگی و همچنین خون رسانی به جنین در دوران بارداری، در معرض کم خونی فقر آهن قرار دارند.
- افراد سالخورده بیشتر در معرض خطر کم خونی قرار دارند، زیرا به احتمال زیاد دچار بیماری های کلیوی یا سایر بیماری های مزمن هستند.
این بیماری انواع مختلفی دارد و بسته به دلایل آن ها، روش های درمانی مختلفی برای آن ها وجود دارد. برخی از انواع این بیماری مانند نوع خفیفی که در دوران بارداری اتفاق می افتد، جای نگرانی ندارند. اما برخی دیگر از انواع آن ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی باشد.
علائم کم خونی
علائم این بیماری می توانند آنقدر خفیف باشند که حتی متوجه وجود آن نشوید. معمولا در زمانی که سلول های خونی به مقدار معینی کاهش پیدا می کنند، علائم بیماری مشاهده می شوند. بسته بیماری، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سرگیجه یا سبکی سر
- ضربان قلب سریع یا غیرمعمول
- سردرد
- احساس درد در استخوان ها، سینه، شکم و مفاصل
- مشکلات مربوط به رشد در کودکان و نوجوانان
- تنگی نفس
- رنگ پریدگی یا زردی پوست
- سردی دست و پا
- خستگی یا ضعف
انواع بیماری و علل آن ها
شاید تعجب کنید که بیش از ۴۰۰ نوع کم خونی در جهان وجود دارد که به طور کلی به سه گروه تقسیم می شوند:
- کم خونی به علت از دست دادن خون
- کم خونی ناشی از کاهش یا تولید معیوب گلبول های قرمز
- کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز خون
در ادامه به توضیح هر یک از موارد فوق می پردازیم.
کم خونی به علت از دست دادن خون
یک از راه های کاهش خون در بدن، خونریزی است. این اتفاق می تواند در مدت زمان طولانی و به آرامی اتفاق بیفتد و ممکن است متوجه آن نشوید. دلایل از دست دادن خون می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بیماری های دستگاه گوارش مانند زخم معده، بواسیر، ورم معده (التهاب معده) و سرطان
- مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین یا ایبوپروفن که می توانند باعث زخم و ورم معده شوند.
- عادت ماهانه در زنان، به خصوص اگر قاعدگی شدید باشد.
- خونریزی به علت سانحه یا عمل جراحی
کم خونی ناشی از کاهش یا تولید معیوب گلبول های قرمز
در این نوع از بیماری، ممکن است بدن فرد سلول های خونی به اندازه کافی تولید نکند یا اگر تولید می کند، به طور صحیح نتوانند کار خود را انجام دهند. این اتفاق ممکن است به این دلیل دخ دهد که گلبول های قرمز خون فرد دچار مشکل باشند یا مواد معدنی و ویتامین های کافی برای تشکیل طبیعی گلبول های قرمز وجود نداشته باشد. شرایط مرتبط با این دلایل کم خونی عبارتند از:
- مشکلات مربوط به مغز استخوان و سلول های بنیادی
- نارسایی کمبود آهن
- کم خونی داسی شکل
- کم خونی به علت کمبود ویتامین، به ویژه B12 یا فولات
مشکلات مغز استخوان و سلول های بنیادی
مشکلات مغز استخوان و سلول های بنیادی ممکن است بدن شما را از تولید سلول های قرمز خون کافی باز دارد. برخی از سلول های بنیادی که در مرکز استخوان های شما هستند به سلول های قرمز خون تبدیل می شوند. اگر به اندازه کافی سلول های بنیادی وجود نداشته باشد یا به درستی کار نکنند یا با سلول های دیگری مانند سلول های سرطانی جایگزین شوند، ممکن است دچار این بیماری شوید. کم خونی ناشی از مشکلات مغز استخوان یا سلول های بنیادی شامل موارد زیر است:
- کم خونی آپلاستیک: زمانی اتفاق می افتد که به اندازه کافی یا به طور کلی سلول های بنیادی در بدن وجود نداشته باشند. این مشکل ممکن است به دلایل ژنتیکی یا بروز مشکل در مغز استخوان بر اثر داروها، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا عفونت رخ دهد. سایر مواردی که معمولاً مغز استخوان را تحت تأثیر قرار می دهند، شامل میلوم متعدد یا سرطان خون است. البته گاهی اوقات هیچ دلیل مشخصی برای کم خونی آپلاستیک وجود ندارد.
- مسمومیت توسط سرب: سرب برای مغز استخوان یک ماده سمی است و باعث می شود سلول های قرمز خون کمتری تولید شوند. مسمومیت با سرب می تواند با روش های مختلفی ایجاد شود، به عنوان مثال هنگامی که بزرگسالان در محل کار با سرب در تماس باشند یا بچه ها تراشه های رنگ حاوی سرب بخورند، ممکن است دچار این نوع از مسمومیت شوند. همچنین اگر غذا با ظروف سفالی که لعاب خوبی ندارند تماس پیدا کند، می تواند باعث مسمویت شود.
- تالاسمی: زمانی اتفاق می افتد که در مشکلی در شکل گیری هموگلوبین وجود داشته باشد. در این بیماری گلبول های قرمز خون بسیار کوچک تر از حد نرمال هستند. این بیماری در اثر مشکلات ژنتیکی ایجاد می شود و می تواند از نسلی به نسل دیگر انتقال یابد. تالاسمی می تواند بسیار خفیف باشد یا آنقدر شدید شود که زندگی بیمار را به خطر اندازد.
کم خونی فقر آهن
کم خونی فقر آهن به این دلیل اتفاق می افتد که آهن کافی در بدن وجود ندارد. مغز استخوان شما برای ساختن هموگلوبین (قسمتی از گلبول های قرمز خون که اکسیژن را به اندام های شما می رسانند) به آهن نیاز دارد. کم خونی فقر آهن می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- رژیم غذایی بدون آهن کافی، به ویژه در نوزادان، کودکان، نوجوانان و گیاهخواران
- داروهای خاص و غذاها و نوشیدنی های کافئین دار
- مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون یا برداشتن بخشی از معده یا روده کوچک به وسیله جراحی
- اهدای خون مکرر
- تمرینات استقامتی
- بارداری و شیردهی
- قاعدگی
- یک علت شایع، خونریزی با سرعت کم ولی مزمن است که معمولاً به علت وجود مشکل در دستگاه گوارش ایجاد می شود.
کم خونی سلول داسی
کم خونی سلول داسی شکل نوعی اختلال است که در آن گلبول های قرمز خون فرد که معمولاً گرد هستند به دلیل مشکل ژنتیکی، هلالی شکل می شوند. این گلبول های قرمز داسی شکل سریع تجزیه می شوند و نمی توانند اکسیژن را به اندام های شما برسانند. همچنین این نوع از سلول ها می توانند در رگ های خونی کوچک گیر کرده و باعث درد شوند.
کم خونی به علت کمبود ویتامین
کم خونی به علت کمبود ویتامین زمانی رخ می دهد که شما به اندازه کافی ویتامین B12 و فولات دریافت نکنید. برای ساخت گلبول های قرمز به این دو ویتامین نیاز دارید. این نوع از بیماری می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- کمبود در رژیم غذایی: اگر مصرف گوشت را کم یا آن را به طور کلی از رژیم غذایی خود حذف کنید، ممکن است دچار کمبود ویتامین B12 شوید. همچنین اگر سبزیجات را بیش از حد بپزید یا به مقدار کافی از آن ها استفاده نکنید، ممکن است فولات کافی دریافت نکنید.
- کم خونی مگالوبلاستیک: زمانی که ویتامین B12 یا فولات یا هر دو را به مقدار کافی دریافت نکنید رخ می دهد.
- کم خونی بدخیم: هنگامی که بدن شما به اندازه کافی ویتامین B12 جذب نکند ممکن است دچار کم خونی بدخیم شود.
از دیگر دلایل کمبود ویتامین می توان به مصرف داروها، سوء مصرف الکل و بیماری های روده ای اشاره کرد.
کم خونی همراه با سایر بیماری های مزمن
کم خونی همراه با سایر بیماری های مزمن معمولاً زمانی اتفاق می افتد که بدن شما هورمون کافی برای تولید گلبول های قرمز نداشته باشد. شرایطی که باعث این نوع کم خونی می شود عبارتند از:
- بیماری پیشرفته کلیه
- کم کاری تیروئید
- کهنسالی
- بیماری های طولانی مدت مانند سرطان، عفونت، لوپوس، دیابت و آرتریت روماتوئید
کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز خون
هنگامی که گلبول های قرمز شکننده هستند و نمی توانند تنش ناشی از انتقال در بدن را تحمل کنند، ممکن است بترکند و باعث کم خونی همولیتیک شوند. ممکن است از بدو تولد این بیماری را داشته باشید یا بعداً به آن مبتلا شوید. گاهی اوقات دلایل کم خونی همولیتیک مشخص نیست، اما موارد زیر می توانند از دلایل آن باشند:
- حمله توسط سیستم ایمنی بدن مانند بیماری لوپوس. این مشکل ممکن است برای هر کسی، حتی نوزادی که هنوز در رحم است یا یک نوزاد تازه متولد شده اتفاق بیفتد که به آن بیماری همولیتیک نوزاد گفته می شود.
- مشکلاتی که می توانند از طریق ژن ها به فرد منتقل شوند. مانند کم خونی داسی شکل، تالاسمی و پورپورای ترومبوسیتوپنیک ترومبوتیک.
- بزرگ طحالی که بسیار نادر است می تواند گلبول های قرمز خون را به دام بیندازد و آن ها را خیلی زود از بین ببرد.
- عواملی که بدن را تحت فشار قرار می دهند، مانند عفونت ها، داروها، سم مار یا عنکبوت یا برخی غذاها.
- سموم ناشی از بیماری پیشرفته کبدی یا کلیوی.
- پیوندهای عروقی، دریچه های مصنوعی قلب، تومورها، سوختگی های شدید، وجود برخی مواد شیمیایی، فشار خون شدید و اختلالات لخته شدن خون.
تشخیص بیماری
انجام آزمایش کامل شمارش خون گلبول های قرمز خون، هموگلوبین و سایر بخش های خون شما را اندازه گیری می کند. پزشک بعد از انجام این آزمایش در مورد سابقه خانوادگی و سابقه پزشکی شما سوال خواهد کرد و احتمالاً برخی آزمایشات دیگر را نیز انجام می دهد که عبارتند از:
- اسمیر خون برای شمارش گلبول های سفید، بررسی شکل گلبول های قرمز و جستجوی سلول های غیرمعمول
- شمارش رتیکولوسیت برای بررسی سلول های قرمز نابالغ
درمان کم خونی
درمان این بیماری به نوع آن بستگی دارد. دلایل زیادی برای ابتلا به این بیماری وجود دارندو به همین علت درمان های متعددی برای آن تعریف شده اند.
- اگر کم خونی آپلاستیک داشته باشید، ممکن است به دارو، انتقال خون (که در آن از شخص دیگری خون می گیرید) یا پیوند مغز استخوان (که در آن سلول های بنیادی اهدا شده را دریافت می کنید) نیاز داشته باشید.
- اگر کم خونی همولیتیک داشته باشید، ممکن است به دارویی نیاز داشته باشید که سیستم ایمنی بدن شما را مهار کند. پزشک عمومی ممکن است شما را به پزشک متخصص در زمینه مشکلات عروقی ارجاع دهد.
- اگر علت بیماری شما از دست دادن خون باشد، ممکن است برای یافتن علت و رفع خونریزی جراحی کنید. اگر دچار کم خونی فقر آهن هستید، احتمالاً باید مکمل های آهن مصرف کرده و رژیم خود را تغییر دهید.
- درمان کم خونی داسی شامل تجویز مسکن ها، مکمل های فولیک اسید، آنتی بیوتیک های متناوب یا اکسیژن درمانی است. هیدروکسی اوره اغلب برای کاهش درد ناشی از این بیماری تجویز می شود. همچنین دارویی به نام وکسلاتاتور وجود دارد که می تواند به گلبول های قرمز خون کمک کند تا شکل مناسب خود را حفظ کنند.
- اگر کمبود ویتامین B12 یا فولات دارید، مکمل هایی برای شما تجویز می شود.
- تالاسمی معمولاً نیازی به درمان ندارد، اما اگر مورد شما شدید باشد، ممکن است تزریق خون، پیوند مغز استخوان یا جراحی انجام شود.
منبع: webmd
