سلامت عمومی

عدم تعادل هورمونی و هر آنچه باید درباره آن بدانید

2024-06-02

عدم تعادل هورمونی چیست؟

در ابتدا بهتر است با مفهوم عدم تعادل هورمونی آشنا شویم. هورمون ها پیام رسان های شیمیایی بدن هستند. این مواد شیمیایی قدرتمند در غدد درون ریز تولید می شوند و سپس توسط جریان خون حرکت کرده و به بافت ها و اندام ها می رسند و در آنجا مسئولیت فرماندهی بخش های مختلف را بر عهده می گیرند. بسیاری از فرایندهای اصلی بدن، از جمله متابولیسم و تولید مثل توسط هورمون ها کنترل می شوند.

هنگامی که صحبت ازعدم تعادل هورمونی به میان می آید، منظور آن است که یک هورمون خاص، بیش از حد یا بسیار کم تولید می شود. این مسئله به قدری مهم است که حتی تغییرات جزئی نیز می تواند تأثیرات جدی را به همراه داشته باشد.

چنین تصور کنید که هورمون ها مانند مواد اولیه یک کیک هستند، از این رو کم یا زیاد شدن این مواد تشکیل دهنده می تواند روی محصول نهایی تأثیر بگذارد.

برخی از سطح هورمون ها در طول زندگی ما همیشه در حال نوسان هستند که نتیجه این نوسانات، پیری طبیعی و کهولت سن است. در ادامه این مقاله می خوانیم که عدم تعادل هورمون ها چه علائم و عوارضی را به همراه دارد و چگونه می توانیم این علائم را درمان کنیم.

علائم و نشانه های عدم تعادل هورمونی

هورمون ها نقش اساسی در سلامت کلی بدن دارند. در نتیجه، طیف وسیعی از علائم می توانند نشانه های عدم تعادل هورمونی باشند. هر علائم یا عوارضی می تواند نشانه بهم ریختگی یک هورمون مشخص باشد.

عدم تعادل هورمون های مشترک بین زنان و مردان می تواند عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:

افزایش وزن
سندرم کوشینگ
کاهش وزن غیر طبیعی و ناگهانی
خستگی
ضعف عضلانی
درد عضلانی مانند حساسیت و سفتی عضلات
درد، سفتی یا تورم در مفاصل
نوسانات ضربان قلب (تند یا کند بودن ضربان قلب)
تعریق زیاد
افزایش حساسیت به سرما یا گرما
یبوست
تکرر ادرار
تشنگی بیش از حد
افزایش گرسنگی
کاهش میل جنسی
افسردگی
عصبی بودن، اضطراب یا تحریک پذیری
تاری دید
ناباروری
نازک و شکننده شدن موها
خشکی پوست
پف کردن صورت
ترک پوستی

به خاطر داشته باشید که این علائم غیر اختصاصی هستند و داشتن آن ها لزوما به معنای عدم تعادل هورمونی نیست.

علائم و نشانه های مختص زنان

شایعترین علائم عدم تعادل هورمونی در زنان در سنین باروری، سندرم تخمدان پلی کیستیک است. چرخه طبیعی هورمونی در زنان شامل مراحل زیر است:

بلوغ
بارداری
شیردهی
یائسگی

مهمترین علائم عدم تعادل هورمونی، به ویژه زنان شامل موارد زیر است:

پریودهای سنگین یا نامنظم
هیرسوتیسم یا پرمویی در ناحیه صورت، چانه یا سایر قسمت های بدن
تشکیل آکنه در صورت، قفسه سینه یا قسمت بالای کمر
ریزش مو
تیره شدن پوست، به ویژه در امتداد چین و چروک های گردن یا در کشاله ران ها
ناهمواری های پوستی
خشکی واژن
احساس درد در هنگام رابطه جنسی
تعریق شبانه
سردرد

علائم و نشانه های مختص مردان

همانطور که می دانید تستوسترون نقش مهمی در زندگی مردان دارد. اگر تستوسترون به اندازه کافی تولید نشود می تواند علائم مختلفی را به همراه داشته باشد که مهم ترین آن ها عبارتند از:

ژنیکوماستی یا بزرگ شدن بافت سینه در مردان
حساسیت در پستان
اختلال نعوظ
کاهش رشد ریش و موهای بدن
کاهش بافت عضلانی
کاهش تراکم استخوان ها و پوکی استخوان
اختلال در تمرکز
گر گرفتگی

علائم و نشانه های عدم تعادل هورمونی در کودکان

همزمان با شروع بلوغ در دختران و پسران، هورمون های جنسی شروع به ترشح می کنند. در بسیاری از کودکان این دوران به طور طبیعی آغاز می شود اما برخی از کودکان نیز با بیماری هیپوگنادیسم مواجه می شوند. این بیماری زمانی اتفاق می افتد که غدد جنسی، هورمون های جنسی کمتری تولید کرده و یا اصلا هورمونی تولید نمی کنند.

پسران مبتلا به هیپوگنادیسم ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

عدم رشد توده های عضلانی
نازکی صدا
عدم رشد موی بدن
عدم رشد آلت تناسلی مردانه و بیضه
رشد بیش از حد بازوها و پاها و نامتناسب بودن اندازه آن ها با بدن
ژنیکوماستی یا بزرگ شدن بافت سینه در مردان

علائم هیپوگنادیسم در دختران نیز به شرح زیر است:

آغاز نشدن دوران قاعدگی
عدم رشد بافت پستان ها
عدم رشد کافی

علل عدم تعادل هورمونی

دلایل زیادی وجود دارند که باعث عدم تعادل هورمونی می شوند. علل این عارضه بسته به اینکه کدام هورمون یا غده تحت تأثیر قرار می گیرد متفاوت است. شایع ترین دلایل عدم تعادل هورمونی عبارتند از:

استفاده از هورمون درمانی
مصرف برخی داروها
روش های درمانی سرطان مانند شیمی درمانی
وجود برخی تومورها، چه بدخیم باشند چه خوش خیم
تومورهای موجود در غدد هیپوفیز
اختلالات اشتها
فشار خون
آسیب یا ضربه

عوامل زیر در وهله نخست ناشی از عدم تعادل هورمونی نیستند، اما با ادامه یافتن و گذشت زمان می توانند روی هورمون ها اثر گذاشته و تعادل آن ها را به هم بزنند. این عوامل عبارتند از:

دیابت (نوع یک و دو)
دیابت بی مزه
کم کاری تیروئید
پرکاری تیروئید
تیروئیدیت (الهاب غدد تیروئیدی)
هیپوگنادیسم
سندرم کوشینگ یا سطح بالای از کورتیزول
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، که باعث پایین آمدن میزان ترشح هورمون های کورتیزول و آلدوسترون می شود.
بیماری آدیسون (کمبود هورمون‌های قشر غده فوق کلیوی)

علل مختص به زنان

بسیاری از دلایل عدم تعادل هورمونی در زنان مربوط به هورمون های تولید مثل در آن ها است. علل شایع عبارتند از:

یائسگی
نارسایی اولیه تخمدان که به آن یائسگی زودرس نیز می گویند.
بارداری
شیردهی
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
مصرف داروهای هورمونی مانند قرص های جلوگیری از بارداری

آزمایش و تشخیص عدم تعادل هورمونی

هیچ آزمایش واحد و مشخصی برای تشخیص عدم تعادل هورمونی وجود ندارد. اما در ادامه برخی از گزینه های تشخیص را به شما معرفی خواهیم کرد.

یک نوبت قبلی برای ملاقات با پزشک خود تنظیم کنید و لیستی از داروها و مکمل های مصرفی را تهیه نامیید. پزشک شما ممکن است سوالات زیر را از شما بپرسد:

چه مدت است که علائم ذکر شده را تجربه می کنید؟
آیا اخیراً تغییرات وزنی داشته اید؟
آیا بیش از حد معمول استرس دارید؟
آخرین دوره قاعدگی شما چه زمانی بوده است؟
آیا قصد بارداری دارید؟
آیا دچار مشکل نعوظ هستید؟
آیا در حین رابطه جنسی، خشکی یا درد واژن دارید؟

پس از بررسی این سوال ها بسته به علائم شما، پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش تشخیصی را پیشنهاد دهد که در ادامه آن ها را معرفی می کنیم:

آزمایش خون

بیشتر هورمون ها در خون قابل تشخیص هستند، از این رو پزشکان نمونه خون شما را برای آزمایش به آزمایشگاه می فرستند. در آزمایش خون می توان هورمون های مختلفی مانند تیروئید، استروژن، تستوسترون و کورتیزول را مورد بررسی قرار داد.

معاینه لگنی

اگر خانم هستید، پزشک ممکن است آزمایش پاپ اسمیر را برای تشخیص توده غیرمعمول، کیست یا تومور تجویز نماید و در صورتی که مرد هستید، پزشک ممکن است از نظر وجود توده یا ناهنجاری بیضه شما را بررسی کند.

سونوگرافی

دستگاه سونوگرافی که از طریق ارسال امواج صوتی کمک می کند تا داخل بدن دیده شود، یکی از روش های تشخیص بیماری است. پزشکان ممکن است برای گرفتن تصاویری از رحم، تخمدان، بیضه، تیروئید یا غده هیپوفیز سونوگرافی را تجویز نماید.

آزمایشات تکمیلی

گاهی اوقات فرد به آزمایشات پیشرفته تری نیازمند است. این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:

نمونه برداری
ام آر آی
استفاده از اشعه ایکس
اسکن تیروئید
آزمایش تعداد اسپرم ها

روش های درمان عدم تعادل هورمونی

روش های درمان عدم تعادل هورمونی با توجه به علت ایجاد آن با یکدیگر متفاوت هستند. برخی از گزینه های متداول درمانی در زیر شرح داده شده است. با گومگ باشید تا این گزینه ها را بیشتر بررسی کنیم:

استروژن درمانی

اگر گر گرفتگی یا سایر علائم ناخوشایند یائسگی را تجربه می کنید، پزشک ممکن است دوز کم استروژن را برای شما تجویز نماید. توجه داشته باشید که لازم است قبل از اقدام به درمان از خطرات و مزایای این روش درمانی آگاه شوید و با پزشک خود درباره روش های جایگزین صحبت کنید.

استروژن واژینال

اگر فرد در حین رابطه جنسی، خشکی واژن یا درد داشته باشد، ممکن است از روش های درمانی مختلفی برای رفع این عارضه استفاده شود. استفاده از برخی روش ها درمانی موضعی به افزایش جریان خون و رفع مشکل کمک می کنند.

کنترل بارداری از طریق هورمون ها

کنترل بارداری هورمونی می تواند به تنظیم چرخه قاعدگی کمک کند. انواع کنترل بارداری هورمونی عبارتند از:

مصرف قرص ضد بارداری
استفاده از چسب پچ برای کنترل بارداری
استفاده از شات یا اسفنج ضد بارداری
حلقه مهبلی
دستگاه داخل رحمی IUD

این روش ها علاوه بر کنترل بارداری می توانند به بهبود آکنه و کاهش موهای زائد صورت و بدن نیز کمک کنند.

داروهای ضد آندروژن

آندروژن ها هورمون های جنسی مردانه هستند که در زنان و مردان وجود دارند. سطح آندروژن بالا در زنان ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل داروهایی برای کنترل این هورمون تجویز می شوند. عوارض جانبی آندروژن بالا در زنان عبارتند از:

ریزش مو
رشد موهای صورت
آکنه

تستوسترون درمانی

مکمل های تستوسترون می توانند علائم کمبود تستوسترون در مردان را بهبود بخشند. همچنین در نوجوانانی که بلوغ دیر رس دارند، این مکمل ها می توانند شروع بلوغ را تحریک کنند. مکمل تستوسترون به اشکال مختلف از جمله تزریقی، پچ و یا ژل قابل استفاده می باشد.

هورمون درمانی تیروئید

اگر به کم کاری تیروئید مبتلا هستید، هورمون مصنوعی تیروئید لووتیروکسین (لووکسیل، سینتروئید و یونیتروئید) می تواند سطح هورمون های شما را به تعادل برساند.

متفورمین

متفورمین که نوعی دارو برای کنترل دیابت نوع دو می باشد، می تواند برخی از علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک در زنان را کاهش دهد. لازم به ذکر است که سازمان غذا و داروی آمریکا هنوز این مسئله را تایید نکرده است، اما تحقیقات نشان می دهند که مصرف متفورمین می تواند به کاهش سطح آندروژن کمک کرده و فرایند تخمک گذاری را بهبود بخشد.

فلیبانسرین و برملانوتید

سازمان غذا و داروی آمریکا این دو محصول را برای درمان کاهش میل جنسی در زنان یائسه تایید کرده است. فلیبانسرین با نام تجاری آدی و برملانوتید با نام تجاری وایلیسی توسط پزشکان تجویز می شوند. این داروها ممکن است با برخی عوارض جانبی جدی مانند حالت تهوع شدید و تغییر در فشار خون همراه باشند. به همین دلیل توصیه می شود بدون مشورت پزشک و به صورت خودسرانه از مصرف این داروها خودداری کنید.

افلورنیتین (وانیقا)

این دارو که به صورت کرم موضعی در بازار یافت می شود، می تواند به از بین بردن موهای زائد صورت در زنان کمک کند. کرم که به صورت موضعی روی پوست قرار می گیرد و می تواند شر موهای زائد را از سر شما کم می کند.

داروهای طبیعی و مکمل ها

مکمل های غذایی زیادی در بازار وجود دارند که ادعا می کنند می توانند یائسگی و عدم تعادل هورمون ها را درمان کنند. با این حال استفاده از این مکمل ها نیازمند تجویز پزشک است.

بسیاری از این مکمل ها حاوی هورمون های گیاهی هستند. این هورمون ها از نظر شیمیایی شبیه به هورمون های طبیعی بدن هستند، اما تا کنون هیچ مدرکی وجود ندارد که ثابت کند هورمون های گیاهی بهتر از سایر روش های هورمون درمانی عمل می کنند.

برخی افراد دریافتند که یوگا به درمان علائم عدم تعادل هورمونی کمک می کند. یوگا برای افزایش قدرت، انعطاف پذیری و تعادل بدن یک گزینه عالی است. علاوه بر این ها یوگا می تواند به کاهش وزن کمک نماید و از سوی دیگر، کاهش وزن نیز تاثیر مثبتی در تنظیم هورمون ها دارد.

برخی تغییرات در سبک زندگی نیز می توانند در بهبود شرایط شما تاثیرگذار باشند. به عنوان مثال می تواند روش های زیر را برای بهبود سبک زندگی خود به کار بگیرید.

منابع معتبر علمی ثابت کرده اند که کاهش تنها ۱۰٪ از وزن در زنان می تواند به منظم تر شدن قاعدگی و نیز افزایش احتمال باروری کمک نماید. کاهش وزن در مردان نیز عملکرد نعوظ را بهبود می بخشد.

برای داشتن یک زندگی سالم، لازم است که از مواد غذایی مفید و مقوی استفاده کنید. رژیم غذایی متعادل بخشی مهمی از سلامتی را تشکیل می دهد. سعی کنید مصرف مواردی را که معمولاً گرگرفتگی شما را تحریک می کنند، مانند غذاهای پرادویه یا نوشیدنی های گرم را کاهش دهید.

اگر موهای زائد صورت یا بدن شما زیاد است، می توانید از کرم های موبر یا لیزر کمک بگیرید.

عدم تعادل هورمونی و آکنه

علت اصلی آکنه، تولید بیش از حد چربی روی پوست است که منجر به مسدود شدن منافذ پوستی می شود. آکنه در مناطقی که غدد چربی زیادی دارند بیشتر دیده می شود. مهمترین محل های ایجاد آکنه عبارتند از:

صورت
سینه
بالای کمر
شانه ها

آکنه غالباً با تغییرات هورمونی در دوران بلوغ ایجاد می شود، اما در برخی افراد به دلیل عدم تعادل هورمونی این عارضه به صورت طولانی مدت آن ها را آزار خواهد داد.

آکنه و قاعدگی

چرخه قاعدگی یکی از رایج ترین و مهمترین عوامل ایجاد آکنه است. بسیاری از خانم ها بروز آکنه را یک هفته قبل از پریود شدن تجربه می کنند. زنانی که بیش از حد آکنه دارند و یا علائمی دیگری مانند قاعدگی نامنظم و وجود موهای زائد را تجربه می کنند، لازم است از نظر هورمونی مورد بررسی قرار بگیرند.

آکنه و آندروژن

آندروژن ها با تحریک بیش از حد غدد چربی باعث ایجاد آکنه می شوند. دختران و پسران در دوران بلوغ مقادیر زیادی آندروژن تولید می کنند، به همین دلیل دراین دوره از زندگی آکنه بسیار شایع است.

عدم تعادل هورمونی و افزایش وزن

هورمون ها در متابولیسم بدن و تامین انرژی نقش اساسی دارند. اختلالات هورمونی مانند سندرم کوشینگ، باعث افزایش وزن و چاقی می شوند. در افراد مبتلا به سندرم کوشینگ، میزان کورتیزول در خون آن ها بسیار زیاد می شود و این امر باعث افزایش اشتها و ذخیره چربی در آنان می شود. کم کاری تیروئید نیز یکی دیگر از دلایل افزایش وزن است.

همچنین در دوران یائسگی نیز بیشتر زنان افزایش وزن را تجربه می کنند، زیرا متابولیسم بدن در این دوران دستخوش تغییرات می شود.

فراموش نکنید که در صورتی که افزایش وزن شما زمینه هورمونی دارد، برای رفع مشکل می بایست حتما از روش های درمانی کمک بگیرید.

عدم تعادل هورمونی و بارداری

توجه داشته باشید که در طی یک بارداری طبیعی و سالم، بدن شما تحت تأثیر تغییرات هورمونی قرار می گیرد. این مسئله طبیعی می باشد و با عدم تعادل هورمونی متفاوت است.

بارداری و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یکی از اصلی ترین دلایل ناباروری است. افرادی که به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا هستند به دلیل عدم تعادل هورمونی و تداخل آن با تخمک گذاری نمی توانند باردار شوند. در صورت داشتن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک توجه داشته باشید که کاهش وزن به بهبود این مسئله کمک زیادی می کند. علاوه بر کاهش وزن استفاده از برخی داروها نیز می تواند احتمال بارداری را افزایش دهد. در صورت موثر نبودن داروها، لقاح مصنوعی تنها گزینه برای بارداری است.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در دوران بارداری می تواند باعث بروز برخی مشکلات شود. زنانی که به این سندرم مبتلا هستند ممکن بیش از سایرین مشکلات زیر را تجربه کنند:

سقط جنین
دیابت بارداری
پره اکلامپسی
زایمان سزارین
وزن زیاد نوزاد در هنگام تولد
نیاز نوزاد به مراقبت های بخش ویژه نوزادان

نوزادانی که از زنان مبتلا به کم کاری تیروئید متولد می شوند، خطر ابتلا به نقص های مادرزادی در آنان بیشتر است.

عدم تعادل هورمونی و ریزش مو

بیشتر ریزش موها، مانند طاسی الگوی مردانه، ارثی هستند و ارتباطی با تغییر هورمونی ندارد. با این حال گاهی اوقات تغییر هورمونی و عدم تعادل هورمون ها می تواند باعث ریزش موقت موها شود. زنان در دوران بارداری، زایمان و شروع یائسگی به دلیل نوسان در هورمون های تیروئیدی ریزش مو را تجربه می کنند.

سایر عوارض عدم تعادل هورمونی

عدم تعادل هورمون ها می تواند زمینه ساز بروز برخی بیماری های مزمن و طولانی مدت شود. در صورتی که این مشکل به موقع درمان نگردد خطرساز خواهد بود. مهم ترین بیماری های که در اثر عدم تعادل هورمونی ایجاد می شوند عبارتند از: