آلرژی های غذایی در کودکان: شناسایی نشانه‌های پنهان و درمان

آلرژی های غذایی در کودکان یکی از نگرانی‌های رو‌به‌رشد در جوامع امروزی است که والدین را با چالش‌های تغذیه‌ای و سلامتی روبرو می‌سازد. برخلاف تصور عمومی، این آلرژی‌ها همیشه با علائم شدید و ناگهانی مانند کهیر یا تنگی نفس بروز نمی‌کنند.

گاهی نشانه‌های آن بسیار خفیف و پنهان هستند، مثل خارش دهان، اختلال در خواب یا دردهای مزمن شکمی. تشخیص به‌موقع و مدیریت درست آلرژی غذایی، می‌تواند سلامت کودک را حفظ کند و از بروز مشکلات بلندمدت جلوگیری نماید. در این مقاله به بررسی کامل این موضوع، از علل و نشانه‌ها تا روش‌های درمان و پیشگیری خواهیم پرداخت.

آلرژی غذایی چیست و چگونه در بدن کودک ایجاد می‌شود؟

آلرژی های غذایی در کودکان زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن کودک به اشتباه یک پروتئین غذایی را به‌عنوان عامل تهدیدکننده شناسایی کرده و در پاسخ به آن واکنش ایمنی تولید می‌کند. این واکنش می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند: از بثورات پوستی گرفته تا شوک آنافیلاکتیک.

آلرژی‌های غذایی کودکان معمولاً در سال‌های اولیه زندگی بروز می‌کنند و ممکن است با افزایش سن بهبود یابند یا تا بزرگسالی ادامه داشته باشند.

عوامل افزایش‌دهنده احتمال آلرژی های غذایی در کودکان

• زایمان سزارین: برخی مطالعات نشان داده‌اند که نوزادان متولدشده از طریق سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی، بیشتر در معرض اختلالات سیستم ایمنی قرار می‌گیرند.
• مصرف آنتی‌بیوتیک در نوزادی: استفاده‌ی زودهنگام و زیاد از آنتی‌بیوتیک می‌تواند میکروبیوم روده را تغییر دهد و منجر به حساسیت‌های غذایی شود.
• عدم تغذیه با شیر مادر: شیر مادر در شکل‌گیری تحمل ایمنی کودک مؤثر است. نوزادانی که شیر مادر دریافت نمی‌کنند، ممکن است بیشتر در معرض آلرژی باشند.

شایع‌ترین غذاهای آلرژی‌زا در کودکان

هشت ماده غذایی، بیش از ۹۰٪ آلرژی های غذایی در کودکان را تشکیل می‌دهند:

• شیر گاو
• تخم‌مرغ
• بادام زمینی
• آجیل‌ها (مثل گردو و فندق)
• ماهی
• صدف و میگو
• سویا
• گندم

برخی از کودکان ممکن است به بیش از یک ماده غذایی حساس باشند و واکنش‌های آن‌ها متفاوت باشد.

علائم پنهان و کمتر شناخته‌شده آلرژی های غذایی در کودکان

اگرچه علائم رایجی مثل کهیر، خارش و استفراغ شناخته‌شده هستند، اما علائم پنهانی هم وجود دارد که ممکن است والدین آن را نادیده بگیرند:

اختلال در خواب

کودک ممکن است شب‌ها بی‌قرار شود یا دائم از خارش بدن یا درد شکم شکایت کند.

تغییرات خلقی

بی‌حوصلگی، پرخاشگری، اضطراب یا افسردگی گاه‌به‌گاه می‌تواند نشانه واکنش سیستم ایمنی بدن به یک آلرژن غذایی باشد.

مشکلات پوستی مزمن

اگزما، خشکی شدید پوست یا بثورات تکرارشونده ممکن است با حساسیت غذایی مرتبط باشند.

دل‌دردهای مکرر یا نفخ

در صورت تکرار شکایات گوارشی بدون علت مشخص، باید به آلرژی غذایی شک کرد.

عدم افزایش وزن مناسب

در برخی موارد، کودکان با آلرژی مزمن غذایی نمی‌توانند وزن بگیرند یا دچار اختلال در رشد می‌شوند.

روش‌های تشخیص آلرژی های غذایی در کودکان

تست‌های پوستی

این روش سریع و نسبتاً دقیق است. چند قطره از عصاره مواد غذایی مشکوک روی پوست بازوی کودک قرار داده می‌شود و واکنش آن بررسی می‌گردد.

آزمایش خون

بررسی سطح آنتی‌بادی IgE خاص برای مواد غذایی می‌تواند به شناسایی آلرژی کمک کند.

رژیم حذف

برای بررسی دقیق، برخی مواد غذایی مشکوک از رژیم کودک حذف شده و به‌تدریج دوباره وارد می‌شوند تا واکنش بدن سنجیده شود.

آیا آلرژی غذایی با عدم تحمل غذایی فرق دارد؟

بله، این دو شرایط متفاوت هستند.
عدم تحمل غذایی اغلب گوارشی است و سیستم ایمنی را درگیر نمی‌کند. مثلاً کودکی که به لاکتوز حساس است، ممکن است فقط دچار نفخ شود، اما واکنش آلرژیک ممکن است بسیار شدید و خطرناک باشد.

راهکارهای درمان و مدیریت آلرژی غذایی در کودکان

پرهیز کامل از ماده غذایی حساسیت‌زا

مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین راه، حذف کامل آن ماده غذایی از رژیم کودک است.

آموزش والدین و مراقبان

همه افراد مرتبط با کودک باید درباره علائم آلرژی و نحوه استفاده از داروهای اورژانسی مثل اپی‌پن آموزش ببینند.

برچسب‌خوانی دقیق روی محصولات غذایی

برخی غذاها ممکن است به‌صورت پنهان حاوی بادام زمینی، سویا یا گندم باشند.

درمان دارویی در موارد خاص

آنتی‌هیستامین‌ها در موارد خفیف و اپی‌نفرین تزریقی (اپی‌پن) در موارد شدید تجویز می‌شوند.

غذاهای جایگزین مناسب برای کودک مبتلا به آلرژی

یکی از دغدغه‌های والدین این است که پس از حذف غذاهای آلرژی‌زا چه چیزهایی به کودک بدهند تا کمبودهای غذایی جبران شود.

• شیر سویا یا شیر بادام به جای شیر گاو
• آرد برنج یا آرد ذرت به جای آرد گندم
• تخم مرغ کتان (مخلوط بذر کتان آسیاب‌شده با آب) برای پخت کیک و نان به جای تخم مرغ
• پروتئین نخود و لوبیا به جای گوشت یا تخم‌مرغ در کودکان گیاه‌خوار یا دارای حساسیت‌های خاص

نحوه آماده‌سازی کیف اورژانسی برای کودک آلرژیک

برای کودکانی که به مواد خاصی آلرژی دارند، همراه داشتن کیف اورژانسی بسیار حیاتی است. در این بخش می‌توان توصیه کرد که والدین چه وسایلی را همراه داشته باشند:

• قلم اپی‌نفرین (Epipen)
• آنتی‌هیستامین خوراکی
• دفترچه راهنما یا دستبند هشدار پزشکی
• لیست غذاهای ممنوع
• شماره تماس اورژانس و پزشک کودک

نقش مشاوره روان‌شناختی در مدیریت آلرژی کودک

کودکی که در مدرسه یا جمع‌های دوستانه نمی‌تواند همانند دیگران غذا بخورد، ممکن است احساس طردشدگی یا اضطراب پیدا کند.

• از مشاور یا روانشناس کودک برای افزایش اعتماد به نفس او کمک گرفته شود
• خانواده از برچسب زدن به کودک بپرهیزند
• آموزش داده شود که کودک خودش بتواند با اعتماد به نفس غذای خود را انتخاب یا رد کند

وضعیت جهانی آلرژی های غذایی در کودکان

• بر اساس داده‌های CDC، حدود 8 درصد از کودکان آمریکایی (یعنی تقریبا 1 از هر 13 کودک) دچار آلرژی غذایی هستند.
• در کشورهای صنعتی، شیوع آلرژی غذایی نسبت به گذشته به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته است.
• شایع‌ترین آلرژن‌ها بسته به منطقه جغرافیایی متفاوت هستند؛ مثلاً در آسیا، برنج و کنجد آلرژن‌های رایج‌تری هستند.

آیا آلرژی های غذایی در کودکان قابل درمان است؟

در بسیاری از موارد، کودکان با افزایش سن، نسبت به بعضی آلرژن‌ها تحمل پیدا می‌کنند، مخصوصاً تخم‌مرغ و شیر گاو. با این حال، برخی آلرژی‌ها مانند حساسیت به بادام زمینی یا آجیل‌ها، ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابند.

پژوهش‌های جدید روی ایمونوتراپی خوراکی (OIT) در حال انجام است که می‌تواند در آینده گزینه درمانی برای برخی آلرژی‌ها باشد.

نکات تکمیلی

آلرژی های غذایی در کودکان یکی از موضوعات حساس و پیچیده‌ی دوران رشد کودک است که شناخت دقیق آن می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی جسمی و روانی جلوگیری کند.

از آنجایی که برخی علائم ممکن است پنهان یا خفیف باشند، والدین باید به کوچک‌ترین تغییرات در رفتار یا سلامت کودک توجه کنند. تشخیص به‌موقع، حذف غذای محرک، و آموزش مراقبت‌های ضروری، کلید مدیریت موفق آلرژی غذایی است.

سوالات متداول