آزمایش پرولاکتین: دلیل تجویز، نحوه تفسیر و نکات ضروری
آزمایش پرولاکتین یکی از آزمایشهای خونی است که برای بررسی سطح هورمون پرولاکتین در بدن انجام میشود. این هورمون نقش مهمی در سلامت زنان و مردان دارد و اختلال در میزان آن میتواند علائم مختلفی ایجاد کند. در این مقاله به طور کامل با آزمایش پرولاکتین، دلایل انجام آن، نحوه آمادهسازی و تفسیر نتایج آشنا خواهید شد.
پرولاکتین چیست و چه کاری انجام میدهد؟
پرولاکتین هورمونی است که از غده هیپوفیز در پایین مغز ترشح میشود. این غده کوچک اما بسیار مهم، مسئولیت تولید هورمونهای مختلفی را بر عهده دارد که بدن را کنترل میکنند.
وظیفه اصلی پرولاکتین در زنان، تولید شیر پس از زایمان است. زمانی که نوزاد به دنیا میآید، سطح پرولاکتین در بدن مادر افزایش مییابد و باعث شروع تولید شیر در پستانها میشود. اما پرولاکتین فقط در دوران بارداری و شیردهی اهمیت ندارد.
این هورمون در زنان و مردان غیرباردار نیز وجود دارد و بر عملکرد سیستم تولیدمثل، متابولیسم و حتی سیستم ایمنی تأثیر میگذارد. پرولاکتین در تنظیم چرخه قاعدگی زنان و تولید اسپرم در مردان نقش دارد.
چرا باید آزمایش پرولاکتین انجام دهیم؟
پزشکان به دلایل مختلفی ممکن است آزمایش پرولاکتین را درخواست کنند. بیشتر اوقات این آزمایش برای بررسی علت علائمی که ممکن است نشاندهنده افزایش یا کاهش پرولاکتین باشد، تجویز میشود.
علائمی که نیاز به بررسی پرولاکتین دارند
در زنان:
- قاعدگی نامنظم یا قطع شدن کامل قاعدگی
- ترشح شیر یا مایع از پستان بدون بارداری یا شیردهی
- مشکل در باردار شدن و ناباروری
- کاهش میل جنسی
- خشکی واژن
- سردردهای مکرر
- مشکلات بینایی
در مردان:
- کاهش میل جنسی
- مشکل در نعوظ
- ترشح مایع از نوک پستان
- بزرگ شدن پستانها
- کاهش تولید اسپرم و ناباروری
- سردرد و اختلالات بینایی
بررسی تومورهای هیپوفیز
یکی از دلایل مهم انجام آزمایش پرولاکتین، بررسی وجود تومور در غده هیپوفیز است. این تومورها که به آنها پرولاکتینوما میگویند، معمولاً خوشخیم هستند اما میتوانند باعث تولید بیش از حد پرولاکتین شوند.
وقتی تومور بزرگ میشود، ممکن است به اعصاب بینایی که در نزدیکی غده هیپوفیز قرار دارند، فشار بیاورد و مشکلات بینایی ایجاد کند. همچنین میتواند باعث سردردهای شدید شود.
پیگیری درمان
اگر قبلاً تشخیص داده شده که سطح پرولاکتین شما بالا است یا تومور هیپوفیز دارید، پزشک ممکن است به طور منظم آزمایش پرولاکتین را درخواست کند تا ببیند درمان چقدر مؤثر بوده است.
چه زمانی باید آزمایش پرولاکتین انجام دهیم؟
زمانبندی آزمایش پرولاکتین اهمیت زیادی دارد، زیرا سطح این هورمون در طول روز و ماه تغییر میکند.
بهترین زمان روز برای آزمایش
پرولاکتین در صبح زود، سه تا چهار ساعت پس از بیدار شدن، بالاترین میزان خود را دارد. به همین دلیل معمولاً توصیه میشود که آزمایش در ساعتهای ۸ تا ۱۰ صبح انجام شود تا نتایج دقیقتری به دست آید.
تأثیر چرخه قاعدگی
در زنانی که قاعدگی منظم دارند، سطح پرولاکتین در طول ماه کمی تغییر میکند. بنابراین معمولاً مهم نیست که آزمایش در چه روزی از چرخه قاعدگی انجام شود. اما اگر پزشک دستور خاصی بدهد، حتماً آن را رعایت کنید.
چگونه برای آزمایش پرولاکتین آماده شویم؟
برای این که نتایج آزمایش دقیق باشد، باید چند نکته مهم را رعایت کنید.
خوراکیها و نوشیدنیها
معمولاً نیازی به ناشتا بودن برای آزمایش پرولاکتین نیست، اما پزشک ممکن است به شما بگوید که ۸ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید. این موضوع را حتماً از آزمایشگاه یا پزشک خود بپرسید.
استراحت کافی
شب قبل از آزمایش سعی کنید خوب بخوابید و استراحت کنید. خستگی و کمخوابی میتواند سطح پرولاکتین را افزایش دهد و نتیجه را تحت تأثیر قرار دهد.
جلوگیری از فعالیتهای خاص
چند ساعت قبل از آزمایش از کارهای زیر خودداری کنید:
- ورزش سنگین یا فعالیت بدنی شدید
- رابطه جنسی
- تحریک پستانها
- استرس و نگرانی زیاد
همه این موارد میتوانند باعث افزایش موقت پرولاکتین شوند و نتیجه آزمایش را نادرست نشان دهند.
داروهای مصرفی
برخی داروها میتوانند سطح پرولاکتین را تغییر دهند. حتماً لیست کامل داروهایی که مصرف میکنید را به پزشک و آزمایشگاه اطلاع دهید. این شامل داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، مکملها و داروهای گیاهی میشود.
داروهایی که ممکن است پرولاکتین را افزایش دهند شامل:
- برخی داروهای فشار خون
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد حالت تهوع
- داروهای ضد روانپریشی
- داروهای اپیوئیدی (مسکنهای قوی)
- قرصهای ضد بارداری
آزمایش پرولاکتین چگونه انجام میشود؟
آزمایش پرولاکتین یک آزمایش خون ساده است که مثل دیگر آزمایشهای خونی انجام میشود.
مراحل نمونهگیری
وقتی به آزمایشگاه میروید، پرستار یا تکنسین آزمایشگاه از شما میخواهد که روی صندلی بنشینید و بازوی خود را آرام نگه دارید. سپس این مراحل انجام میشود:
- یک نوار لاستیکی دور بازوی شما بسته میشود تا رگها بهتر دیده شوند.
- محل ورود سوزن با الکل ضدعفونی میشود.
- سوزن نازکی وارد رگ میشود و نمونه خون گرفته میشود.
- سوزن خارج میشود و روی محل فشار داده میشود تا خونریزی متوقف شود.
- یک چسب زخم کوچک روی محل گذاشته میشود.
کل این فرآیند معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول میکشد.
احساس در حین آزمایش
ممکن است هنگام ورود سوزن احساس سوزش خفیفی کنید، اما این درد موقتی است و خیلی زود از بین میرود. بعضی افراد ممکن است کمی کبود شدگی یا درد خفیف در محل ورود سوزن داشته باشند که معمولاً ظرف چند روز برطرف میشود.
تفسیر نتایج آزمایش پرولاکتین
نتیجه آزمایش پرولاکتین به صورت عددی گزارش میشود و معمولاً با واحد نانوگرم در میلیلیتر یا میکروگرم در لیتر بیان میشود.
محدوده طبیعی پرولاکتین
محدوده طبیعی پرولاکتین بسته به جنسیت، سن و وضعیت بارداری متفاوت است. معمولاً این محدودهها به شرح زیر هستند:
- زنان غیر باردار: کمتر از ۲۵ نانوگرم در میلیلیتر
- مردان: کمتر از ۱۵ نانوگرم در میلیلیتر زنان باردار: ۳۴ تا ۳۸۶ نانوگرم در میلیلیتر
توجه داشته باشید که هر آزمایشگاهی ممکن است محدودههای کمی متفاوتی داشته باشد، بنابراین حتماً به محدودهای که روی برگه آزمایش نوشته شده توجه کنید.
معنی پرولاکتین بالا
اگر سطح پرولاکتین شما بالاتر از حد طبیعی باشد، به این وضعیت هیپرپرولاکتینمی میگویند. دلایل مختلفی ممکن است باعث بالا رفتن پرولاکتین شوند:
دلایل طبیعی:
- بارداری و زایمان
- شیردهی
- استرس شدید
- ورزش سنگین قبل از آزمایش
- خواب ناکافی
- رابطه جنسی قبل از آزمایش
دلایل پزشکی:
- تومور غده هیپوفیز (پرولاکتینوما)
- کمکاری تیروئید
- بیماری کلیوی
- بیماری کبدی
- سندرم تخمدان پلیکیستیک
- آسیب یا جراحی قفسه سینه
- مصرف برخی داروها
اگر پرولاکتین شما بسیار بالا باشد (بیشتر از ۲۰۰ نانوگرم در میلیلیتر)، احتمال وجود تومور هیپوفیز زیاد است.
معنی پرولاکتین پایین
پرولاکتین پایین معمولاً مشکل جدی محسوب نمیشود و نگرانکننده نیست. اما گاهی میتواند نشانهای از این باشد که غده هیپوفیز به درستی کار نمیکند.
دلایل احتمالی پرولاکتین پایین:
- مصرف برخی داروها مانند دوپامین
- کمکاری غده هیپوفیز
- آسیب به غده هیپوفیز
در زنان شیرده، پرولاکتین پایین میتواند باعث کاهش تولید شیر شود.
آزمایشهای تکمیلی
اگر نتیجه آزمایش پرولاکتین غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایشها یا تصویربرداریهای دیگری را درخواست کند تا علت مشکل را پیدا کند.
آزمایش مجدد پرولاکتین
گاهی اوقات پزشک میخواهد آزمایش را یک بار دیگر تکرار کنید تا مطمئن شود نتیجه اول درست بوده است. این به خصوص زمانی انجام میشود که پرولاکتین کمی بالاتر از حد طبیعی باشد.
برای آزمایش مجدد، ممکن است از شما بخواهند که در شرایط خاصتری حاضر شوید، مثلاً ۳۰ دقیقه قبل از خونگیری در آزمایشگاه استراحت کنید تا استرس کاهش یابد.
آزمایشهای هورمونی دیگر
پزشک ممکن است آزمایشهای زیر را نیز درخواست کند:
- TSH و T4 (برای بررسی عملکرد تیروئید)
- FSH و LH (برای بررسی هورمونهای تولیدمثلی)
- استروژن یا تستوسترون
- کورتیزول
- هورمون رشد
این آزمایشها کمک میکنند تا پزشک بفهمد آیا مشکل فقط در پرولاکتین است یا هورمونهای دیگر هم تحت تأثیر قرار گرفتهاند.
تصویربرداری از مغز
اگر پرولاکتین خیلی بالا باشد یا پزشک مشکوک به وجود تومور باشد، معمولاً امآرآی (MRI) از مغز درخواست میشود. این تصویربرداری میتواند غده هیپوفیز را به دقت نشان دهد و مشخص کند که آیا تومور وجود دارد یا نه و اگر هست، چقدر بزرگ است.
گاهی اوقات سیتی اسکن نیز میتواند مفید باشد، اما امآرآی برای بررسی غده هیپوفیز دقیقتر است.
عوامل تأثیرگذار بر سطح پرولاکتین
سطح پرولاکتین در بدن میتواند به دلایل مختلفی تغییر کند. شناخت این عوامل به شما کمک میکند که بهتر درک کنید چرا نتیجه آزمایش شما ممکن است بالا یا پایین باشد.
تغییرات طبیعی در طول روز
پرولاکتین در طول شبانهروز تغییر میکند. سطح آن در حین خواب و در صبح زود بیشترین مقدار خود را دارد و در طول روز کاهش مییابد. به همین دلیل زمان انجام آزمایش بسیار مهم است.
استرس و اضطراب
استرس یکی از مهمترین عواملی است که میتواند پرولاکتین را به طور موقت افزایش دهد. حتی استرس ناشی از ترس از سوزن زدن میتواند باعث بالا رفتن پرولاکتین شود. به همین دلیل پزشکان توصیه میکنند که قبل از خونگیری آرامش خود را حفظ کنید.
تحریک پستان
هر نوع تحریک فیزیکی پستان میتواند باعث افزایش پرولاکتین شود. این شامل معاینه پزشکی، ماموگرافی، لباسهای تنگ یا حتی دوش گرفتن میشود. بهتر است ۲۴ ساعت قبل از آزمایش از این موارد خودداری کنید.
خواب و بیداری
کمخوابی یا اختلالات خواب میتوانند سطح پرولاکتین را تحت تأثیر قرار دهند. سعی کنید شب قبل از آزمایش حداقل ۷ تا ۸ ساعت بخوابید.
رژیم غذایی
مصرف پروتئین زیاد میتواند باعث افزایش جزئی پرولاکتین شود. همچنین گرسنگی طولانیمدت نیز میتواند بر سطح هورمونها تأثیر بگذارد.
درمان پرولاکتین بالا
اگر آزمایش نشان داد که سطح پرولاکتین شما بالا است، نگران نباشید. امروزه روشهای درمانی مؤثری برای این مشکل وجود دارد.
داروهای آگونیست دوپامین
اولین خط درمان برای پرولاکتین بالا معمولاً دارو است. داروهایی مانند بروموکریپتین و کابرگولین که آگونیست دوپامین نامیده میشوند، میتوانند سطح پرولاکتین را کاهش دهند.
این داروها با تقلید از عملکرد دوپامین (که یک ماده شیمیایی در مغز است) کار میکنند و باعث میشوند غده هیپوفیز پرولاکتین کمتری تولید کند. در بیشتر موارد، این داروها بسیار مؤثر هستند و میتوانند حتی تومورهای کوچک را کوچکتر کنند.
عوارض جانبی داروها
مثل هر داروی دیگر، این داروها نیز ممکن است عوارض جانبی داشته باشند:
- حالت تهوع و استفراغ
- سرگیجه
- سردرد
- خستگی
- گرفتگی بینی
معمولاً این عوارض با گذشت زمان کمتر میشوند. پزشک ممکن است با دوز کم شروع کند و به تدریج آن را افزایش دهد تا بدن شما به دارو عادت کند.
جراحی
در موارد نادری که دارو مؤثر نباشد یا تومور بسیار بزرگ باشد و به اعصاب بینایی فشار بیاورد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. جراحی معمولاً از طریق بینی انجام میشود و به آن جراحی ترانساسفنوئیدال میگویند.
در این روش، جراح از طریق بینی به غده هیپوفیز دسترسی پیدا میکند و تومور را برمیدارد. این روش کمخطر است و معمولاً نیاز به بستری شدن کوتاهمدت دارد.
پرتودرمانی
در موارد بسیار نادر که دارو و جراحی هر دو ناموفق باشند، پزشک ممکن است پرتودرمانی را پیشنهاد کند. در این روش، پرتوهای با انرژی بالا برای کوچک کردن تومور استفاده میشوند.
مراقبتهای بعد از تشخیص
اگر پرولاکتین بالا دارید و درمان را شروع کردهاید، نیاز به پیگیری منظم خواهید داشت.
آزمایشهای دورهای
پزشک ممکن است هر چند ماه یک بار از شما بخواهد که آزمایش پرولاکتین را تکرار کنید تا ببیند درمان چقدر مؤثر بوده است. اگر تومور دارید، ممکن است هر سال یک بار امآرآی نیز انجام شود.
تنظیم دوز دارو
بسته به نتایج آزمایشهای دورهای، پزشک ممکن است دوز داروی شما را تغییر دهد. هرگز خودسرانه دارو را قطع یا دوز آن را تغییر ندهید.
بارداری در حین درمان
اگر زن هستید و قصد بارداری دارید، حتماً با پزشک خود در این مورد صحبت کنید. برخی از داروها در بارداری امن هستند اما برخی دیگر نیستند. پزشک میتواند برنامه درمانی مناسبی برای شما تنظیم کند.
تأثیر پرولاکتین بر باروری
یکی از مهمترین دلایلی که افراد آزمایش پرولاکتین انجام میدهند، مشکلات باروری است.
چگونه پرولاکتین بالا باعث ناباروری میشود؟
وقتی سطح پرولاکتین خیلی بالا باشد، میتواند تولید هورمونهای تولیدمثلی مانند استروژن و تستوسترون را مختل کند. در زنان، این موضوع میتواند باعث شود که تخمکگذاری اتفاق نیفتد یا چرخه قاعدگی نامنظم شود. در مردان، میتواند تولید اسپرم را کاهش دهد و باعث اختلال نعوظ شود.
بهبود باروری پس از درمان
خبر خوب این است که وقتی پرولاکتین به سطح طبیعی برگردد، باروری معمولاً بهبود مییابد. بسیاری از زنانی که به دلیل پرولاکتین بالا نمیتوانستند باردار شوند، پس از شروع درمان با دارو موفق به بارداری میشوند.
در مردان نیز، درمان پرولاکتین بالا میتواند تعداد اسپرم و عملکرد جنسی را بهبود بخشد.
زندگی با پرولاکتین بالا
داشتن پرولاکتین بالا نباید از کیفیت زندگی شما کم کند. با درمان مناسب و تغییرات سبک زندگی، میتوانید زندگی عادی و سالمی داشته باشید.
تغییرات سبک زندگی
اگرچه تغییرات سبک زندگی به تنهایی نمیتوانند پرولاکتین خیلی بالا را درمان کنند، اما میتوانند به کنترل بهتر آن کمک کنند:
- مدیریت استرس: تکنیکهای آرامسازی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق را امتحان کنید
- خواب کافی: سعی کنید هر شب ۷ تا ۹ ساعت بخوابید
- ورزش منظم: فعالیت بدنی متعادل میتواند به تنظیم هورمونها کمک کند، اما از ورزش بیش از حد خودداری کنید
- تغذیه سالم: رژیم غذایی متعادل و سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل مصرف کنید
حمایت روانی
برخورد با یک مشکل هورمونی میتواند از نظر عاطفی چالشبرانگیز باشد، به خصوص اگر با ناباروری یا علائم دیگر دست و پنجه نرم میکنید. با خانواده و دوستان خود صحبت کنید و در صورت نیاز از مشاور یا روانشناس کمک بگیرید.
هزینه آزمایش پرولاکتین
هزینه آزمایش پرولاکتین در آزمایشگاههای مختلف متفاوت است و بستگی به شهر و نوع آزمایشگاه دارد. معمولاً این آزمایش جزو آزمایشهای نسبتاً مقرونبهصرفه محسوب میشود.
بیمههای درمانی معمولاً هزینه این آزمایش را پوشش میدهند، به خصوص اگر پزشک آن را تجویز کرده باشد. حتماً قبل از انجام آزمایش با بیمه خود تماس بگیرید تا از میزان پوشش مطلع شوید.
پرسشهای متداول
آیا باید برای آزمایش پرولاکتین ناشتا باشم؟
معمولاً نیازی به ناشتا بودن نیست، اما برخی آزمایشگاهها ممکن است ۸ ساعت ناشتایی را توصیه کنند. بهتر است قبل از آزمایش از پزشک یا آزمایشگاه بپرسید.
چقدر طول میکشد تا نتیجه آزمایش پرولاکتین آماده شود؟
معمولاً نتیجه آزمایش پرولاکتین ظرف ۲۴ تا ۷۲ ساعت آماده میشود، اما این زمان در آزمایشگاههای مختلف متفاوت است.
آیا قرص ضد بارداری روی نتیجه آزمایش پرولاکتین تأثیر میگذارد؟
بله، قرصهای ضد بارداری میتوانند سطح پرولاکتین را اندکی افزایش دهند. حتماً به پزشک خود اطلاع دهید که از چه داروهایی استفاده میکنید.
پرولاکتین بالا در مردان چقدر شایع است؟
پرولاکتین بالا در مردان کمتر از زنان دیده میشود، اما همچنان یک مشکل قابل توجه است که میتواند باروری و عملکرد جنسی را تحت تأثیر قرار دهد.
آیا پرولاکتین بالا خطرناک است؟
پرولاکتین بالا به خودی خود خطرناک نیست، اما اگر به دلیل تومور باشد و درمان نشود، میتواند مشکلاتی مانند اختلالات بینایی ایجاد کند. با درمان به موقع، اکثر افراد زندگی عادی دارند.
چند وقت یک بار باید آزمایش پرولاکتین را تکرار کنم؟
اگر در حال درمان هستید، پزشک معمولاً هر ۳ تا ۶ ماه یک بار آزمایش را درخواست میکند. اگر درمان خوب پیش میرود، ممکن است فاصله بیشتر شود.
آیا میتوانم در حین بارداری آزمایش پرولاکتین انجام دهم؟
بله، اما توجه داشته باشید که پرولاکتین در بارداری به طور طبیعی بالا است. پزشک با در نظر گرفتن این موضوع، نتایج را تفسیر میکند.
آیا رژیم غذایی میتواند پرولاکتین بالا را کاهش دهد؟
تغییرات رژیم غذایی به تنهایی نمیتوانند پرولاکتین بالای پزشکی را درمان کنند، اما یک رژیم سالم و متعادل میتواند در کنار درمان دارویی مفید باشد.
