جنگل های هیرکانی روزانه برای چند نفر اکسیژن تولید می کنند؟

جنگل های هیرکانی یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین جنگل های جهان هستند؛ جنگل های که قدمت آنها به بیش از ۴۰ میلیون سال پیش می‌رسد و مانند موزه‌ای طبیعی، بخش مهمی از تاریخ زیستی زمین را در خود جای داده‌اند. این جنگل‌ها که در نوار سبز شمال ایران و بخش کوچکی از جمهوری آذربایجان گسترده شده‌اند، نه تنها منبع تنوع زیستی غنی محسوب می‌شوند، بلکه در حفظ چرخه آب، جلوگیری از فرسایش خاک، تعدیل دما و تأمین اکسیژن نیز نقشی حیاتی دارند.

در سال‌های اخیر، با افزایش اهمیت موضوع محیط زیست و نقش اکسیژن در سلامت انسان، این سؤال برای بسیاری از مردم ایجاد شده که جنگل های هیرکانی روزانه چه مقدار اکسیژن تولید می‌کنند و این میزان معادل مصرف چند نفر است؟ این پرسش از آن جهت جذاب است که بتوانیم ابعاد واقعی ارزش این جنگل‌ها را بهتر درک کنیم. مردم اغلب در مورد مساحت جنگل‌ها، میزان بارندگی یا گونه‌های جانوری آن اطلاعاتی دارند؛ اما آگاهی از کارکرد تنفسی جنگل‌ها و نقش آنها در تولید اکسیژن دید جدیدی به این اکوسیستم بی‌نظیر می‌دهد.

در این مقاله، تمام جنبه‌های مرتبط با این پرسش بررسی می‌شود؛ از توضیح اهمیت اکسیژن تولیدشده توسط گیاهان تا برآورد مقدار واقعی تولید اکسیژن جنگل های هیرکانی. همچنین به عواملی می‌پردازیم که این تولید را افزایش یا کاهش می‌دهد، معادل‌سازی مصرف انسان‌ها را توضیح می‌دهیم، و نقش تخریب جنگل‌ها و تغییرات اقلیمی را در آینده این منابع حیاتی بررسی می‌کنیم.

جنگل های هیرکانی چه مساحتی دارند و چرا اهمیت اکسیژن آنها بالا است؟

جنگل های هیرکانی در حدود ۲ میلیون هکتار وسعت دارند و از نوار ساحلی خزر تا ارتفاعات البرز امتداد یافته‌اند. این جنگل‌ها از نظر تراکم درخت، رطوبت، میزان فتوسنتز و پایداری اکولوژیک، جزو غنی‌ترین جنگل های جهان به حساب می‌آیند.

اهمیت تولید اکسیژن در جنگل های هیرکانی به چند دلیل بالا است:

• تراکم پوشش گیاهی: در بخش‌های زیادی از این جنگل‌ها تراکم درختان بسیار بالاست و سطح سبزینه (کلروفیل) قابل توجهی دارد.
• رطوبت مناسب: رطوبت نقش مهمی در فرایند فتوسنتز دارد. جنگل های هیرکانی به دلیل بارندگی نسبتا بالا، می‌توانند سالانه مدت زمان بیشتری فتوسنتز فعال داشته باشند.
• تنوع گونه‌ای زیاد: گونه‌هایی مانند ممرز، بلوط، توسکا، افرا و شمشاد هرکدام الگوهای فتوسنتز متفاوتی دارند و همین تنوع، مجموع تولید اکسیژن را بالا می‌برد.
• فعالیت اکولوژیک پیوسته: این جنگل‌ها به دلیل سن بالا و ثبات اکولوژیک، دوره‌های طولانی فعالیت زیستی دارند و در بیشتر روزهای سال اکسیژن تولید می‌کنند.

جنگل ها چگونه اکسیژن تولید می‌کنند؟

تولید اکسیژن حاصل فرآیند فتوسنتز است؛ یعنی زمانی که گیاهان با استفاده از نور خورشید، دی‌اکسیدکربن را جذب کرده و اکسیژن آزاد می‌کنند.
هرچه گیاه:

• برگ‌های بیشتری داشته باشد.
• رطوبت محیط بیشتر باشد.
• شدت نور مناسب باشد.
• دمای هوا در محدوده مطلوب قرار بگیرد.

میزان تولید اکسیژن نیز افزایش می‌یابد. البته بسیاری از مردم اطلاعی ندارند که گیاهان در شب بخشی از اکسیژن تولیدی خود را مصرف می‌کنند. بنابراین برای برآورد تولید واقعی اکسیژن جنگل‌ها باید میانگین تولید روزانه و مصرف شبانه در نظر گرفته شود.

جنگل های هیرکانی روزانه چقدر اکسیژن تولید می‌کنند؟

تولید اکسیژن یک جنگل بسته به شرایط مختلف متفاوت است، اما بر اساس میانگین‌های جهانی و برآوردهای محققان داخلی، یک جنگل متراکم مرطوب مانند هیرکانی به طور تقریبی:

هر هکتار، روزانه بین ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم اکسیژن تولید می‌کند. اگر میانگین ۱۵ کیلوگرم را برای هر هکتار در نظر بگیریم و بدانیم که جنگل های هیرکانی حدود ۲ میلیون هکتار وسعت دارند، می‌توانیم مقدار تقریبی تولید روزانه را محاسبه کنیم:

۲,۰۰۰,۰۰۰ هکتار × ۱۵ کیلوگرم اکسیژن ≈ ۳۰ میلیون کیلوگرم اکسیژن در روز

این رقم عددی بسیار بزرگ است و نشان‌دهنده عظمت زیست‌محیطی جنگل های هیرکانی است.

این حجم از اکسیژن معادل مصرف چند انسان است؟

برای پاسخ به این سؤال باید بدانیم یک انسان معمولی در شبانه‌روز چه مقدار اکسیژن مصرف می‌کند. بر اساس میانگین جهانی مصرف اکسیژن هر انسان ≈ ۰.۸ تا ۱ کیلوگرم در روز است. اگر عدد ۱ کیلوگرم را به‌عنوان شاخص استاندارد در نظر بگیریم:

۳۰ میلیون کیلوگرم اکسیژن = نیاز روزانه حدود ۳۰ میلیون انسان

این یعنی جنگل های هیرکانی به‌تنهایی می‌توانند اکسیژن مورد نیاز تقریباً کل جمعیت ایران را در طول یک روز تأمین کنند. البته این یک محاسبه تقریبی است و هدف آن نشان دادن اهمیت این اکوسیستم در مقیاس ملی و جهانی است.

آیا همه درختان هیرکانی به یک اندازه اکسیژن تولید می‌کنند؟

خیر. میزان تولید اکسیژن در درختان مختلف متفاوت است. عواملی مانند سطح برگ‌ها، ارتفاع درخت، سرعت رشد، سن درخت و نوع گونه در میزان تولید اکسیژن نقش دارند.

نمونه‌هایی از تفاوت‌ها:

• افرا به دلیل برگ‌های پهن، تولید اکسیژن نسبتا بالایی دارد.
• ممرز که بیشترین تراکم را در جنگل های هیرکانی دارد، حجم عظیمی از اکسیژن را تولید می‌کند.
• شمشاد با اینکه همیشه‌سبز است، اما به دلیل رشد کند، سهم کمتری در تولید اکسیژن دارد.
• بلوط هیرکانی از نظر حجم چوبی در درازمدت مؤثر است اما سرعت رشد کم آن تولید اکسیژن را محدودتر می‌کند.

در کل، نمی‌توان یک عدد ثابت برای تمام گونه‌ها ارائه کرد، اما ترکیب این گونه‌ها با هم باعث می‌شود جنگل های هیرکانی یک «کارخانه اکسیژن‌سازی» پایدار باشند.

چرا با وجود این حجم از تولید اکسیژن، آلودگی هوا همچنان مشکل بزرگی است؟

• فاصله جغرافیایی: جنگل های هیرکانی در شمال ایران قرار دارند، در حالی که آلودگی شدید در مناطق مرکزی و جنوبی کشور رخ می‌دهد. اکسیژن تولیدشده در مقیاس میکروکلایمت (اقلیم محلی) مصرف همان منطقه می‌شود و نمی‌تواند جایگزین اکسیژن مناطق دور شود.
• سرعت تولید دی‌اکسیدکربن: فعالیت‌های صنعتی، خودروها، نیروگاه‌ها و فعالیت‌های انسانی مقدار عظیمی دی‌اکسیدکربن آزاد می‌کنند که جنگل‌ها با این سرعت قابل جبران نیست.
• تخریب جنگل‌ها: قطع درختان، آتش‌سوزی‌ها و زمین‌خواری حجم تولید اکسیژن این جنگل‌ها را هر سال کاهش می‌دهد.

عوامل مؤثر بر افزایش یا کاهش تولید اکسیژن در جنگل های هیرکانی

عوامل زیر نقش پراهمیتی در میزان اکسیژن تولیدی این جنگل‌ها دارند:

• رطوبت: رطوبت زیاد باعث افزایش سرعت فتوسنتز و در نتیجه افزایش تولید اکسیژن می‌شود.
• نور خورشید: روزهای ابری یا پاییزی میزان فتوسنتز را کاهش می‌دهند.
• سلامت درختان: آفات، بیماری‌ها و آتش‌سوزی‌ها باعث کاهش تراکم برگ و کاهش تولید اکسیژن می‌شوند.
• سن جنگل: جنگل های بالغ مانند هیرکانی عملکرد اکولوژیک ثابت و پایدار دارند، اما جنگل های جوان سرعت رشد بیشتری دارند و ممکن است در دوره‌هایی اکسیژن بیشتری تولید کنند.
• دخالت انسان: جاده‌سازی، برداشت چوب، و تغییر کاربری زمین از عوامل مستقیم کاهش‌دهنده تولید اکسیژن هستند.

اگر بخش‌هایی از جنگل های هیرکانی از بین برود چه اتفاقی می‌افتد؟

از بین رفتن جنگل‌ها فقط به معنی کاهش زیبایی طبیعت نیست؛ بلکه اتفاقات مهمی رخ می‌دهد:

• کاهش تولید اکسیژن که در مقیاس ملی تأثیر می‌گذارد.
• افزایش دی‌اکسیدکربن محیطی و تشدید گرمایش منطقه‌ای.
• افزایش فرسایش خاک که می‌تواند اکوسیستم را نابود کند.
• کاهش رطوبت و بارندگی در مناطق اطراف جنگل‌ها.
• از دست رفتن زیستگاه حیوانات و کاهش تنوع زیستی.

بنابراین محافظت از جنگل‌ها به‌طور مستقیم با کیفیت زندگی انسان‌ها پیوند دارد.

آیا می‌توان تولید اکسیژن جنگل های هیرکانی را افزایش داد؟

افزایش تولید اکسیژن نیازمند بهبود شرایط محیطی است. برخی اقدامات مؤثر:

• احیای مناطق تخریب‌شده: کاشت گونه‌های بومی مانند ممرز، افرای هیرکانی، توسکا و بلوط می‌تواند تراکم جنگل‌ها را افزایش دهد.
• پیشگیری از آتش‌سوزی: افزایش نظارت و استفاده از تجهیزات مدرن باعث جلوگیری از خسارت‌های گسترده می‌شود.
• مبارزه با آفات: آفت‌هایی مانند شب‌پره شمشاد آسیب جدی به زیرگونه‌های همیشه‌سبز وارد کرده‌اند.
• جلوگیری از برداشت غیرقانونی چوب: هر درخت که قطع می‌شود، ده‌ها سال طول می‌کشد تا جایگزین شود.

نقش جنگل های هیرکانی در سلامت انسان و آب‌وهوای ایران

تولید اکسیژن تنها یکی از نقش‌های جنگل های هیرکانی است. این جنگل‌ها در موارد دیگر نیز اهمیت دارند:

• تنظیم دما: مانند کولر طبیعی عمل می‌کنند و مانع افزایش دمای منطقه می‌شوند.
• حفظ منابع آب: جلوی خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی را می‌گیرند.
• جلوگیری از ریزگردها: تراکم پوشش گیاهی مانع حرکت ذرات خاک در هوا می‌شود.
• کاهش استرس: نزدیک بودن جنگل به مناطق مسکونی شمالی سلامت روان مردم را افزایش می‌دهد.

سوالات متداول