بهترین زمان ختنه کودک؛ راهنمای کامل پزشکی و روانشناختی
ختنه یکی از رایج‌ترین جراحی‌های کوچک در نوزادان و کودکان پسر است که در بسیاری از فرهنگ‌ها، ادیان و جوامع با دلایل مذهبی، بهداشتی یا اجتماعی انجام می‌شود. اما یکی از مهم‌ترین سؤالاتی که ذهن والدین را مشغول می‌کند این است که بهترین زمان برای ختنه کودک چه زمانی است؟ پاسخ به این سؤال نه‌تنها از نظر پزشکی بلکه از دید روانشناختی و فرهنگی نیز اهمیت دارد.
چرا ختنه کودک در هفته اول تولد توصیه می‌شود؟
بیشتر پزشکان اطفال توصیه می‌کنند ختنه کودک در هفته اول تا دهم زندگی انجام شود، به‌ویژه در روزهای ۲ تا ۷ تولد. دلایل اصلی برای این زمان‌بندی عبارتند از:
- درد کمتر: سیستم عصبی نوزاد در این دوره به اندازه کافی توسعه نیافته و درد کمتری حس می‌کند.
- بهبودی سریع تر: پوست نوزاد نازک تر است و فرآیند ترمیم بسیار سریع تر انجام می‌شود.
- ریسک عفونت کمتر: اگر به صورت بهداشتی و با مراقبت صحیح انجام شود، احتمال عفونت به مراتب کمتر از سنین بالاتر است.
بر اساس تحقیقات منتشرشده ختنه کودک بین 48 تا 72 ساعت بعد از تولد در بیمارستان‌هایی که زیرساخت استاندارد دارند، کمترین عوارض جانبی را دارد.
چرا ختنه در سنین بالاتر توصیه نمی‌شود؟
هرچه سن کودک بالاتر می‌رود، به دلایل زیر ختنه پیچیده‌تر می‌شود:
- احتمال خونریزی بیشتر
- طولانی‌تر شدن زمان ترمیم زخم
- نیاز احتمالی به بیهوشی عمومی
تأثیر روانی منفی، به‌ویژه در کودکان ۳ تا ۶ ساله که درک بدنی بیشتری دارند و ممکن است خاطرات منفی در ذهنشان باقی بماند.
در برخی منابع پزشکی نیز تأکید شده که انجام ختنه در دوران کودکی (پیش از رسیدن به سن مدرسه) بهتر از دوره نوجوانی یا بزرگسالی است، مگر دلایل پزشکی خاصی وجود داشته باشد.
ختنه کودک در صورت وجود مشکلات پزشکی
در برخی نوزادان، ختنه باید به تعویق بیفتد یا حتی لغو شود. این شرایط شامل موارد زیر است:
- نقص مادرزادی دستگاه تناسلی (مانند هیپوسپادیاس)
- مشکلات انعقادی یا بیماری‌های خونی
- نوزادان نارس یا با وزن کم هنگام تولد
در این موارد، پزشک متخصص ارولوژی یا نوزادان تصمیم گیرنده اصلی است و والدین باید از ختنه بدون مشورت تخصصی پرهیز کنند.
تأثیرات روانی زمان ختنه
از نظر روانشناسی کودک، زمان ختنه می‌تواند نقش مهمی در سلامت روان آینده ایفا کند. طبق پژوهش‌ها، انجام ختنه در نوزادی کمترین آسیب روانی را دارد، در حالی که ختنه در کودکان ۳ تا ۶ ساله، ممکن است باعث ترس از پزشک، اضطراب جدایی و حتی ترومای روانی شود.
مراقبت‌های بعد از ختنه کودک
1. تمیز نگه‌داشتن ناحیه ختنه شده
در روزهای اول بعد از ختنه کودک، ناحیه تناسلی باید خشک و تمیز نگه داشته شود. معمولاً استفاده از آب ولرم (نه صابون و شوینده‌ها) برای شستشو کافی است. هنگام تعویض پوشک، اگر ادرار یا مدفوع به ناحیه برسد، می‌توان با گاز استریل مرطوب به‌آرامی آن را پاک کرد.
2. استفاده از پماد آنتی‌بیوتیک یا وازلین
پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند تا ۵ تا ۷ روز اول پس از ختنه، از وازلین یا پماد آنتی‌بیوتیکی مانند پماد تتراسایکلین یا موپیروسین استفاده شود. این پماد به دو دلیل استفاده می‌شود:
- جلوگیری از چسبیدن آلت به پوشک
- محافظت در برابر عفونت‌های سطحی
3. تعویض مکرر پوشک
پوشک کودک باید مرتب و به‌موقع تعویض شود، ترجیحاً هر ۲ تا ۳ ساعت یک‌بار یا بعد از هر بار ادرار و مدفوع. همچنین پوشک نباید خیلی سفت بسته شود تا فشاری روی ناحیه ختنه شده وارد نشود.
4. عدم استفاده از دستمال مرطوب معطر
تا زمان بهبودی کامل زخم (حدود یک هفته تا ده روز)، از دستمال‌های مرطوب حاوی الکل، عطر یا مواد شیمیایی استفاده نکنید، چون ممکن است باعث سوزش یا تحریک پوست شود.
5. مشاهده زخم روزانه و گزارش علائم غیرعادی
والدین باید روزانه ناحیه را بررسی کنند. قرمزی خفیف، ترشح زردرنگ کم و تورم خفیف طبیعی است. اما در صورت مشاهده موارد زیر باید فوراً به پزشک مراجعه شود:
- تورم شدید
- خونریزی مداوم
- ترشح چرکی
- تب بالای ۳۸ درجه
- تغییر رنگ آلت به رنگ بنفش یا سیاه (نشانه کاهش جریان خون)
مراقبت‌های بعد از ختنه در کودکان بزرگ‌تر
اگر ختنه در سنین بالاتر (مثلاً ۱ تا ۵ سالگی) انجام شود، نیاز به مراقبت‌های متفاوت‌تری دارد:
1. استفاده از لباس گشاد و نخی
لباس زیر یا شلوار تنگ می‌تواند باعث اصطکاک و درد شود. بنابراین توصیه می‌شود تا حداقل یک هفته لباس نخی گشاد برای کودک انتخاب شود.
2. استراحت نسبی
حداقل تا ۴۸ ساعت اول، کودک نباید فعالیت بدنی شدید مانند دویدن، پریدن یا دوچرخه‌سواری داشته باشد. بازی‌های پرتحرک تا حدود یک هفته ممنوع هستند.
3. کمپرس سرد در صورت تورم
در صورت تورم یا درد، می‌توان از کمپرس سرد به‌مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه چند بار در روز استفاده کرد (نه مستقیم روی پوست؛ از پارچه تمیز استفاده شود).
4. مسکن با تجویز پزشک
اگر درد وجود داشته باشد، پزشک ممکن است استامینوفن یا ایبوپروفن کودکان را با دوز مناسب تجویز کند. از داروهای ضدالتهاب قوی یا بدون نسخه پزشک استفاده نکنید.
چه زمانی زخم کاملاً بهبود می‌یابد؟
- در نوزادان: معمولاً ۵ تا ۷ روز برای ترمیم اولیه کافی است. در این مدت، پوست ممکن است کمی زرد یا سفید شود که طبیعی است.
- در کودکان بزرگ‌تر: فرآیند ترمیم حدود ۱۰ تا ۱۴ روز زمان می‌برد.
تا زمان بهبودی کامل، والدین باید از حمام رفتن طولانی، شنا در استخر، استفاده از وان و بازی در شن جلوگیری کنند.
مراقبت‌های عاطفی و روانی کودک بعد از ختنه
به‌خصوص در کودکان بزرگ‌تر که فرآیند را درک می‌کنند، بسیار مهم است که:
- با زبان کودکانه برایش توضیح دهید که ختنه به چه دلیل انجام شده
- اجازه دهید استراحت کند، ولی در کنارش حضور داشته باشید
- با او مهربان باشید و اجازه دهید احساساتش را ابراز کند
- از ترساندن یا تمسخر کودک جداً پرهیز شود
سؤال‌های متداول والدین درباره زمان ختنه کودک
1. آیا ختنه کودک بی‌خطر است؟
در صورت انجام در بیمارستان توسط پزشک مجرب، کاملاً ایمن است.
2. آیا انجام ختنه با تأخیر مشکلی ایجاد می‌کند؟
در صورت نبود مشکل پزشکی، بهتر است زودتر انجام شود تا از عوارض روانی و جسمی جلوگیری شود.
نکات تکمیلی
در مجموع، بهترین زمان برای ختنه کودک هفته اول تولد است، به‌ویژه زمانی که کودک سالم، نارس نیست و مشکل پزشکی خاصی ندارد. انجام ختنه در این سن با درد کمتر، بهبودی سریع‌تر و عوارض جانبی پایین‌تری همراه است. با این حال، والدین باید با پزشک متخصص اطفال یا اورولوژیست مشورت کنند تا با توجه به وضعیت فرزندشان، بهترین زمان را انتخاب کنند.
