نقص سیستم ایمنی چیست؟ علائم، دلایل و روش های درمان آن کدامند؟
نقص سیستم ایمنی چیست؟
نقص سیستم ایمنی بدن نوعی اختلال است که باعث تضعیف یا عملکرد نادرست سیستم ایمنی می شود و بدن را در مقابل عوامل بیماری زایی مانند ویروس ها و عفونت های باکتریایی آسیب پذیر می کند. در واقع این اختلال باعث عدم مقاومت بدن در برابر این عوامل شده و آن ها به راحتی می توانند شما را بیمار کنند.
برخی از انواع نقص سیستم ایمنی به قدری خفیف هستند که فرد مبتلا تا سال ها متوجه وجود آن نمی شود. هرچند برخی دیگر از انواع آن ممکن است آنقدر شدید باشند که در اوایل ابتلا فرد را بیمار کنند.
در بدن یک فرد سالم، زمانی که عوامل بیماری زا به بدن حمله می کنند سیستم دفاعی بدن به خوبی با آن ها مبارزه می کند و از ایجاد عفونت جلوگیری می شود. اما در افراد دارای نقص سیستم ایمنی، این مبارزه یا انجام نمی شود، یا به درستی انجام نمی شود که همین باعث ایجاد عفونت خواهد شد. عفونت از عوامل مرگ و میر رایج در جهان است.
نقص سیستم ایمنی هم می تواند مادرزادی ایجاد شود و هم اکتسابی فرد را مبتلا کند. هرچند روش اکتسابی بسیار فراگیر تر از مادرزادی است.
اندام هایی از بدن که سیستم ایمنی بدن را تشکیل می دهند عبارتند از:
- طحال
- لوزه ها
- مغز استخوان
- گره های لنفاوی
این اندام ها لنفوسیت ها را تولید و آزاد می کنند که به گلبول های سفید شهرت دارند. این گلبول های سفید به دو دسته لنفوسیت B و لنفوسیت T تقسیم می شوند که با آنتی ژن ها (عوامل بیماری زا) مبارزه می کنند. سلول های B عوامل بیماری زایی را که بدن می تواند شناسایی کند از بین می برند و لنفوسیت های T با سلول های خارجی یا غیر طبیعی مبارزه می کنند.
نمونه هایی از عوامل بیماری زایی که توسط این لنفوسیت ها مورد حمله قرار می گیرند عبارتند از:
- باکتری ها
- ویروس ها
- سلول های سرطانی
- انگل ها
اختلال نقص سیستم ایمنی موجب تضعیف بدن در برابر این آنتی ژن ها می شود.
انواع نقص سیستم ایمنی
بیماری نقص سیستم ایمنی بدن زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی به درستی کار نکند. اگر این اختلال مادرزادی یا ژنتیکی باشد به آن نقص ایمنی اولیه می گویند که خود به بیش از ۱۰۰ نوع اختلال تقسیم می شود. به عنوان مثال چند مورد از آن ها عبارتند از:
- نقص ایمنی متغیر شایع (CVID)
- نقص ایمنی ترکیبی شدید
اختلال نقص ایمنی ثانویه زمانی رخ می دهد که یک منبع خارجی مانند عفونت یا ماده شیمیایی و سمی به بدن حمله کند. به عنوان مثال موارد زیر می توانند باعث ایجاد نقص ایمنی ثانویه شوند:
همچنین نمونه هایی از بیماری های ایجاد شده توسط اختلال ثانویه عبارتند از:
- ایدز
- سرطان سیستم ایمنی مانند سرطان خون
- بیماری های پیچیده ایمنی مانند هپاتیت
- سرطان سلول های پلاسما
چه افرادی در معرض خطر هستند؟
افرادی که سابقه خانوادگی دارند، بیشتر در معرض این بیماری قرار می گیرند. اما هر چیزی که باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شما شود می تواند می تواند منجر به اختلال نقص ایمنی ثانویه شود. به عنوان مثال قرار گرفتن در معرض مایعات آلوده به HIV یا از بین رفتن طحال می توانند دلایل ابتلا به این اختلال باشند.
برداشتن طحال ممکن است به دلایل مختلفی مانند سیروز کبدی، کم خونی داسی شکل یا آسیب مستقیم به طحال انجام شود.
همچنین پیری و افزایش سن می تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند. با افزایش سن، برخی از اندام های تولید کننده گلبول های سفید کوچک می شوند و در نتیجه تعداد این سلول ها کاهش پیدا می کند.
پروتئین ها برای سیستم ایمنی بدن شما بسیار اهمیت دارند و کمبود آن ها در رژیم غذایی می تواند باعث نقص سیستم ایمنی شود.
جالب است بدانید که بدن شما در زمان خواب پروتئین هایی ترشح می کند که در مبارزه با عفونت ها نقش مهمی دارند. به همین دلیل کمبود خواب نیز می تواند یکی از دلایل ضعیف شدن سیستم ایمنی شما شود. همچنین سرطان و داروهای شیمی درمانی هم می توانند باعث تضعیف سیستم دفاعی شوند.
برخی از بیماری هایی که با به نظر می رسد با نقص سیستم ایمنی مرتبط هستند عبارتند از:
- سندروم چدیاک هیگاشی (Chediak-Higashi syndrome)
- آتاکسی – تلانژکتازی (ataxia-telangiectasia)
- بیماری نقص ایمنی مرکب شدید
علائم نقص سیستم ایمنی
هر اختلالی می تواند شامل یک سری علائم و نشانه های منحصر به فرد باشد. برخی از علائم این اختلال عبارتند از:
- صورتی شدن چشم ها
- عفونت های سیسنوسی
- سرماخوردگی
- اسهال
- عفونت گوش
- مشکلات گوارشی مانند گرفتگی معده
- ذات الریه
- عفونت های قارچی
اگر این مشکلات به درمان پاسخ ندهند یا پس از مدتی کاملا از بین روند، ممکن است پزشک شما آزماین نقص سیستم ایمنی را تجویز کند.
این اختلال چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر پزشک شما به این اختلال مشکوک شود، احتمال موارد زیر را برای تشخیص انجام خواهد داد:
- سوال درباره تاریخچه پزشکی شما
- معاینه بدنی
- تعیین تعداد گلبول های سفید
- تعیین تعداد لنفوسیت های T
- تعیین میزان پادتن ها
واکسن ها می توانند نوع پاسخ سیستم ایمنی بدن شما را مشخص کنند. پزشک واکسنی را به شما تزریق می کند و پس از چند هفته از خونتان آزمایش گرفته و پاسخ سیستم ایمنی بدنتان به واکس را مورد بررسی قرار می دهد. از این طریق می تواند مشخص کند که نقص سیستم ایمنی دارید یا خیر.
در واقع اگر به این اختلال دچار نباشید، سیستم ایمنی بدنتان باید واکسن تزریق شده را کاملا از بین ببرد.
درمان نقص سیستم ایمنی
درمان هر نوع نقص سیستم ایمنی به شرایط خاصی بستگی دارد. به عنوان مثال ایدز باعث چندین نوع عفونت می شود و پزشک برای هر عفونت داروهای مختلفی تجویز می کند.
درمان اختلال نقص سیستم ایمنی معمولا شامل تجویز آنتی بیوتیک ها و پادتن ها می شود. همچنین پزشکان داروهای ضد ویروسی مانند آمانتادین، اسیکلوویز و اینترفرون را برای مقابله با حملات ویروس ها تجویز می کنند.
اگر مغز استخوان شما به اندازه کافی لنفوسیت تولید نکند، ممکن است پزشکتان پیوند مغز استخوان (سلول های بنیادی) را پیشنهاد کند.
جلوگیری از این اختلال
اختلال نقص سیستم ایمنی اولیه قابل کنترل و درمان است، اما نمی توان از آن جلوگیری کرد زیرا به سابقه خانوادگی و ژنتیک مربوط است.
اما از نوع ثانویه این بیماری را می توان با رعایت یک سری نکات جلوگیری به عمل آورد. به عنوان مثال اگر به اندازه کافی بخوابید، پروتئین هایی که پیش تر در مورد آن ها توضیح دادیم به میزان لازم تولید شده و از این اختلال جلوگیری می شود.
منبع: niaid
