سلول‌های بنیادی از کجا گرفته میشود؟
بسیاری از دانسته‌های ما دربارۀ موضوعات علمی، روش‌های درمانی جدید و فناوری‌های مدرن با اطلاعات غیر دقیق و باورهای نادرستی ترکیب شده است. مثلاً خیلی از افراد فکر می‌کنند سلول‌های بنیادی تنها در مکان‌های بسیار خاص از بدن یافت می‌شوند. درحالی‌که بسیاری از اندام‌ها و بافت‌های گوناگون مانند مغز، خون، استخوان، عضله و کبد هم جز منابع سلول بنیادی هستند.
با وجود گستردگی این منابع پزشکان و پژوهشگران هنگام برداشت سلول بنیادی، برای پیوند یا انجام تحقیقات، نکات زیادی را در نظر می‌گیرند. در این مقاله با بررسی مهم‌ترین نکته‌های این بحث به یک پرسش رایج پاسخ می‌دهیم؛ سلول بنیادی از کجا گرفته میشود؟
سلول بنیادی چیست؟
برای تعریف سلول بنیادی به زبان ساده می‌توان تنها به وظیفۀ آن‌ها در بدن اشاره کرد. این سلول‌ها که در سراسر بدن یافت می‌شوند توانایی منحصربه‌فردی در تبدیل‌شدن به انواع مختلف سلول دارند.
درواقع همان‌طور که در دوران جنینی بدن موجود زنده از تکثیر سریع سلول‌های بنیادین اولیه شکل می‌گیرد، در دوران حیات فرد هم فعالیتشان ادامه دارد. آن‌ها در بافت‌های مختلف به‌صورت خفته باقی می‌مانند و هنگامی که بافت یا اندام‌ها نیاز به بازسازی و ترمیم داشته باشند، با تقسیم سلولی و تبدیل‌شدن به سلول‌های هدف، نیاز بدن را تامین می‌کنند.
سلول‌های بنیادی از کجا گرفته میشود؟
اگرچه بسیاری از بافت‌های بدن حاوی سلول یا یاخته بنیادی هستند؛ اما برای جمع‌آوری آن‌ها باید دو عامل مهم را در نظر گرفت؛ مقدار و سن سلول‌های بنیادی. هنگام برداشتن سلول مقدار یا حجم برداشته‌شده اهمیت دارد؛ زیرا قطعیتی برای تکثیر موفقشان در کار نیست.
دلیل اهمیت سن سلول بنیادی هم این است که سلول‌ها در اثر افزایش سن ممکن است توانایی تولید مثل و تمایزشان را از دست بدهند. همچنین احتمال دارد با ویروسی نهفته آلوده شده یا تحت تاثیر بیماری قرار گرفته باشند. احتمال جهش یا قرارگرفتن در معرض سموم، در نتیجه پس‌زدن بافت پیوندی پس از پیوند به بدن بیمار، هم دور از ذهن نیست. بنابراین پزشک و محقق براساس نوع کاربرد سلول بنیادی و شرایط متفاوت هر شخص دربارۀ منبع جمع‌آوری و استخراج این سلول‌ها تصمیم‌گیری می‌کند.
بااین‌حال شاید برایتان جالب باشد بدانید کدام یک از بافت‌های بدن بهترین منبع برای جمع‌آوری سلول بنیادی است؟
جنین
سلول‌های جنینی جوان‌ترین سلول‌های بنیادی هستند؛ که توانایی فوق‌العاده‌ای در تبدیل‌شدن به انواع سلول را دارند. البته بنابر ملاحظات اخلاقی کاربردی در روش‌های درمان با سلول بنیادی ندارند. خوشبختانه می‌توان از این نوع اندوختۀ ارزشمند در شکل دیگری استفاده کرد. خون بند ناف و بافت بند ناف هم دارای مقادیر محدودی از سلول‌های بنیادی است.
بافت و خون بند ناف
استخراج خون بند ناف بدون درد است و خطری هم برای مادر یا نوزاد ندارد. سلول‌های بنیادی بافت بند ناف، که می‌توان با سرعت بیشتر و موثرتر آن‌ها را جمع‌آوری کرد، نسبت به سلول‌های سایر منابع بالغ عملکرد بهتری دارند. به همین دلیل برخی از افراد خون بند ناف را اهدا و برخی آن را ذخیره می‌کنند.
بافت جفت
جفت و سایر بافت‌های آمنیوتیک، یا کیسۀ احاطه‌کنندۀ جنین، هم منبع غنی از همان نوع سلول‌های بنیادی موجود در بافت بند ناف است. در زمان تولد، این نوع سلول بنیادی را می‌توان به‌راحتی از بافت جفت جمع‌آوری کرد. تفاوت سلول برداشته‌شده از این منبع با مورد قبلی این است که بافت جفت همزمان ترکیبی از سلول‌های بنیادی کودک و مادر دارد و برای استفاده از آن در روند درمان باید ابتدا این سلول‌ها از هم جدا شوند.
به‌طور کلی موارد استفاده از سلول بنیادی در درمان شامل درمان انواع بیماری‌ها یا آسیب‌های سیستم اسکلتی بدن، مانند دفورمیتی مادرزادی، بیماری‌های خونی و انواع سرطان‌ها میشود.
مغز استخوان
یکی از گزینه‌ها برای برداشتن سلول بنیادی در بزرگسالی مغز استخوان‌ها است؛ که سرشار از سلول‌های بنیادی تشکیل‌دهندۀ خون هستند. برای جمع‌آوری سلول‌های بنیادی مغز استخوان یک سوزن در مرکز نرم استخوان قرار می‌گیرد. در این روش باید مغز استخوان از اهداکننده‌ای گرفته شود که بیشترین سازگاری را با سلول‌های بیمار دارد. در غیر این‌صورت احتمال پس‌زدن بافت اهدایی بالا می‌رود.
همان‌طور که قبلاً اشاره شد خون هم حاوی مقداری یاخته بنیادی است. البته مقدار آن‌ها زیاد نیست و در مقایسه با سلول‌های بنیادی خون بند ناف و مغز استخوان تاثیرگذاری کمتری دارد.
بافت‌های بدن
برخی از بافت‌های بدن مانند بافت چربی هم دارای سلول بنیادی هستند. سلول‌های بنیادی چربی از طریق روشی تهاجمی، مانند لیپوساکشن، از بافت چربی جمع‌آوری می‌شوند؛ ولی مشابه سلول‌های موجود در خون بند ناف یا مغز استخوان نیستند. درواقع نمی‌توان از آن‌ها برای درمان بیماری‌های خونی مانند انواع سرطان خون استفاده کرد.
شاید برایتان جالب باشد بدانید یکی از کشف‌های نسبتاً جدید در این حوزه استفاده از پالپ دندان برای درمان با سلول بنیادی است. البته هنوز تحقیقات روی کیفیت و کارایی این سلول‌ها که حجم چندانی هم ندارند ادامه دارد.
کاربردهای درمانی سلول بنیادی
سلول‌های بنیادی هدف مشخصی را دنبال نمی‌کنند؛ اما با تحریک مناسب بسیاری از این سلول‌ها می‌توانند نقش هر نوع سلولی را بر عهده بگیرند. بنابراین با فراهم‌شدن شرایط مطلوب توانایی بازسازی بافت آسیب‌دیده را دارند. این پتانسیل می‌تواند سبب نجات جان افراد شود یا زخم‌ها و آسیب‌های بافتی پس از بیماری یا جراحت را ترمیم کند.
برخی از کاربردهای سلول بنیادی در درمان که پزشکان امیدوارند بیماران بیشتری به کمک آن به بهبودی دست یابند، شامل موارد زیر است:
- استفاده از سلول بنیادی برای بهبود مشکلات استخوان و مفاصل ؛ به‌عنوان مثال درمان آرتروز به کمک سلول بنیادی
- بازسازی بافت آسیب‌دیده ؛ مثلاً هنگام سوختگی‌های شدید یا سایر آسیب‌های پوستی
- درمان بیماری‌های قلبی و عروقی
- درمان بیماری‌های مغزی ؛ مانند پارکینسون و آلزایمر
- برطرف‌کردن کمبود سلولی برای پیوند ؛ مثلاً ایجاد سلول‌های قلبی یا سلول‌های پانکراس برای درمان دیابت نوع یک
- درمان بیماری‌های خونی ؛ مانند لوسمی، کم‌خونی داسی‌شکل و سایر مشکلات نقص ایمنی
هنگام درمان با سلول بنیادی به پزشک متخصص باتجربۀ خود اعتماد کنید!
همان‌طور که دیدید سلول‌های بنیادی در سراسر بدن حضور دارند و استفاده از آن‌ها در درمان انواع بیماری‌ها روشی جدید است. اما برای انتخاب منبع جمع‌آوری سلول بنیادی باید عوامل متعددی در نظر گرفته شود.
مقدار سلول‌های بنیادی هر یک از این منابع، سن و میزان خلوص سلول‌های بنیادی، سهولت جمع‌آوری سلول‌ها از بافت مورد نظر، میزان اثبات موفقیت‌آمیز در پیوند و داده‌های بالینی و مواردی مانند ملاحظات اخلاقی عوامل اصلی هستند، که تعیین می‌کنند سلول بنیادی از کجا برداشته شود.
درحال‌حاضر این روش پیشرفته در کشور ما توسط مجرب‌ترین و حرفه‌ای‌ترین پزشکان متخصص مورد استفاده قرار می‌گیرد. دکتر حسن براتی ، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و جراح استخوان و مفاصل (ارتوپد) تجربیات درخشانی در زمینه درمان با سلول بنیادی دارند. ایشان با همراهی تیم حرفه‌ای ارتوپدی خود می‌توانند به درمان انواع دردهای استخوانی و مفصلی کمک کنند. برای رزرو نوبت جلسه آنلاین یا حضوری با دکتر حسن براتی می‌توانید از طریق وب‌سایت ایشان اقدام نمایید.
