آیا مغز ما بعد از ۳۰ سالگی کوچک می شود؟
مارک تواین، نویسنده آمریکایی، گفته است: «سن مسئله‌ای ذهنی است؛ اگر به آن اهمیت ندهید، اهمیتی ندارد.» اما وقتی صحبت از سلامت مغز می‌شود، اهمیت ندادن به آن دشوار است. شاید باورش سخت باشد، اما پس از ۳۰ سالگی، مغز ما شروع به از دست دادن حجم خود می‌کند. برخی از عملکردهای مغز مانند حافظه، توانایی پردازش اطلاعات و آگاهی فضایی ممکن است با افزایش سن کاهش یابند. با این حال، مهارت‌های کلامی و استدلال انتزاعی می‌توانند بهبود پیدا کنند. دانشمندان در حال بررسی تغییرات مغزی مرتبط با افزایش سن هستند و خبر خوب این است که کارهایی وجود دارند که می‌توانیم برای جلوگیری از زوال مغز انجام دهیم.
این مطلب از مقاله psychologytoday ترجمه شده است و از زبان نویسنده آن روایت می‌شود.
علم پشت پرده پیری مغز
در دوران نوزادی و کودکی، مغز ما در هر ثانیه بیش از یک میلیون اتصال جدید ایجاد می‌کند. می‌توانم این روند را وقتی با نوه‌ام تعامل دارم، به‌وضوح حس کنم؛ انگار چرخ‌های ذهن او دائماً در حال حرکت‌اند. زمانی که کودکان به سن ۶ سالگی می‌رسند، که مصادف با آغاز دبستان است، مغز آن‌ها به ۹۰ درصد از حجم نهایی خود رسیده است. اما از دهه ۳۰ زندگی به بعد، حجم و وزن مغز به‌تدریج کاهش می‌یابد که بیشترین تأثیر آن در قشر پیش‌پیشانی و هیپوکامپ است؛ بخش‌هایی که مسئول حافظه، تصمیم‌گیری و کنترل اجرایی هستند.
عوامل مؤثر بر سلامت مغز
- ژنتیک: عوامل ژنتیکی ممکن است برخی افراد را در معرض بیماری‌های نورو‌دژنراتیو مانند آلزایمر یا سایر انواع زوال عقل قرار دهند.
- سبک زندگی: آنچه برای قلب مفید است، برای مغز نیز مفید خواهد بود. ورزش باعث افزایش جریان خون در مغز شده و رشد سلول‌های عصبی جدید را تحریک می‌کند. در یک مطالعه که طی ۱۹ سال در چهار جامعه شیکاگو انجام شد، سطح پروتئین تاو در خون ۱۱۰۰ شرکت‌کننده بررسی شد. این افراد میزان فعالیت بدنی خود را گزارش دادند و نتایج نشان داد که ورزش منظم، حتی در افرادی با سطح بالای پروتئین تاو، روند زوال شناختی را کند می‌کند. بیشترین تأثیر با دو ساعت و نیم یا بیشتر فعالیت بدنی در هفته مشاهده شد که موجب کاهش ۵۸ درصدی سرعت زوال شناختی در مقایسه با افراد غیرفعال شد.
- رژیم غذایی: انجمن قلب آمریکا رژیم مدیترانه‌ای را توصیه می‌کند که برای سلامت مغز نیز مفید است. این رژیم بر مصرف غذاهای گیاهی و چربی‌های سالم تأکید دارد و مصرف غذاهای فرآوری‌شده، چربی‌های اشباع‌شده و گوشت قرمز را کاهش می‌دهد. این رژیم سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات سالم است.
- مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل به بیماری‌های قلبی، برخی از انواع سرطان و کوچک شدن سریع‌تر مغز منجر می‌شود. مصرف بیش از حد، یعنی سه نوشیدنی یا بیشتر برای زنان و چهار نوشیدنی یا بیشتر برای مردان در روز.
- فعالیت ذهنی: مطالعه‌ای نشان داد افرادی که در فعالیت‌های شناختی مانند مطالعه، بازی‌هایی مانند شطرنج یا گذراندن وقت با دوستان و خانواده شرکت می‌کنند، تا پنج سال دیرتر از دیگران دچار زوال عقل می‌شوند.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن به بیماری‌های قلبی، سرطان و پیری مغز منجر می‌شود. پژوهشگران دانشگاه واشنگتن در سنت‌لوئیس گزارش دادند که سیگار کشیدن باعث کاهش حجم مغز می‌شود و این تغییر غیرقابل بازگشت است.
- خواب: هنگام خواب، سیستم گلیمفاتیک مواد زائدی را که در طول بیداری در مغز انباشته شده‌اند، دفع می‌کند. این امر به‌ویژه برای جلوگیری از تجمع پروتئین‌های سمی که ممکن است منجر به زوال عقل شوند، حیاتی است.
مطالعه‌ای که توسط مؤسسه ملی پیری تأمین مالی شده است، نشان داد افرادی که حداقل چهار مورد از این رفتارهای سالم را رعایت می‌کنند، ۶۰ درصد کمتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به آلزایمر قرار دارند.
ذخیره شناختی
مقداری کاهش حجم مغز، بخشی طبیعی از فرآیند پیری است. با این حال، این کاهش لزوماً به زوال شناختی شدید منجر نمی‌شود. بسیاری از افراد تا سال‌های پایانی زندگی خود عملکرد شناختی خوبی دارند، زیرا مغز آن‌ها توانایی فوق‌العاده‌ای برای سازگاری و جبران دارد. این پدیده به‌عنوان «ذخیره شناختی» شناخته می‌شود و به توضیح بهبود چشمگیر برخی از افراد پس از آسیب مغزی یا بیماری کمک می‌کند.
ذخیره شناختی به مغز اجازه می‌دهد که برای انجام وظایف مختلف از روش‌های جایگزین استفاده کند. افرادی که ذخیره شناختی بالاتری دارند، بهتر می‌توانند تغییرات ناشی از افزایش سن را مدیریت کنند و کمتر دچار افت شناختی می‌شوند. این توانایی با فعالیت‌های فکری مداوم، آموزش و تعاملات اجتماعی غنی در طول زندگی تقویت می‌شود.
ابر-سالمندان شناختی
بر اساس تحقیقات دانشکده پزشکی نورث‌وسترن، برخی از افراد ۸۰ ساله یا بالاتر توانایی‌های شناختی مشابه با افراد میانسال دارند. اسکن‌های مغزی نشان می‌دهند که مغز این افراد کمتر از حد انتظار کوچک شده و در نتیجه، ممکن است کمتر در معرض ابتلا به زوال عقل باشند. این پژوهشگران دریافتند که این افراد عادات مشترکی دارند که شامل بسیاری از موارد ذکرشده در بالا است. آن‌ها نتیجه گرفتند که:
- فعالیت بدنی یکی از بهترین کارهایی است که می‌توان برای سلامت انجام داد. ورزش علاوه بر افزایش اکسیژن‌رسانی و حفظ توده عضلانی، به کنترل وزن نیز کمک می‌کند—خطر ابتلا به آلزایمر در افرادی با شاخص توده بدنی بالای ۳۰ سه برابر بیشتر است.
- فعالیت ذهنی به اندازه فعالیت بدنی مهم است. یادگیری چیزهای جدید، به‌ویژه موارد خارج از محدوده راحتی، مغز را تحریک و درگیر می‌کند.
- روابط اجتماعی قوی برقرار کنید. افراد با عملکرد شناختی بالاتر اغلب روابط اجتماعی قوی‌تری دارند. بخش مغزی مسئول حفظ توجه در این افراد بزرگ‌تر است و سلول‌های عصبی این بخش در پردازش اجتماعی نقش دارند.
- مصرف الکل را در حد اعتدال نگه دارید.
حقیقت این است که مغز پس از ۳۰ سالگی کوچک می‌شود، اما جای نگرانی ندارد. برخی تغییرات ساختاری در مغز با افزایش سن اجتناب‌ناپذیرند، اما لزوماً به زوال شناختی منجر نمی‌شوند. اتخاذ سبک زندگی سالم و حفظ فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی می‌تواند از سلامت مغز حمایت کرده و به حفظ عملکرد شناختی در سال‌های پایانی زندگی کمک کند.
