زوال عقل چیست؟ همه چیز درباره علائم، دلایل و راه‌های پیشگیری
زوال عقل یا کاهش حافظه، یکی از بیماری‌های شایعی است که بیشتر در میان سالمندان دیده می‌شود. این بیماری به تدریج توانایی‌های ذهنی و فکری فرد را کاهش می‌دهد و بر زندگی روزمره او اثر می‌گذارد. برخلاف باور عمومی، زوال عقل فقط به معنی فراموشی نیست، بلکه مجموعه‌ای از نشانه‌ها و تغییرات در رفتار، فکر و حافظه را دربر می‌گیرد.
در این مقاله به زبان ساده و قابل فهم برای همه، به بررسی نشانه‌ها، دلایل، روش‌های درمان و راه‌های پیشگیری از زوال عقل می‌پردازیم.
زوال عقل یعنی چه؟
زوال عقل به وضعیتی گفته می‌شود که در آن مغز فرد به تدریج بخشی از توانایی‌های خود را از دست می‌دهد. این توانایی‌ها ممکن است شامل حافظه، توجه، زبان، تصمیم‌گیری و حتی شناخت اطراف باشد.
بیشتر افراد زوال عقل را با بیماری آلزایمر یکی می‌دانند، در حالی که آلزایمر تنها یکی از انواع زوال عقل است.
نشانه‌های زوال عقل
شناخت زودهنگام نشانه‌های این بیماری کمک می‌کند تا درمان بهتر و مؤثرتری صورت گیرد. در ادامه به مهم‌ترین نشانه‌های زوال عقل اشاره می‌کنیم:
- فراموشی مکرر: مانند فراموش کردن قرارها، نام افراد یا مسیرهای آشنا.
- سردرگمی در مکان یا زمان: فرد ممکن است روز یا ساعت را اشتباه بگیرد.
- مشکل در گفتار یا نوشتن: ممکن است نتواند کلمه مناسب را پیدا کند یا حرف دیگران را درست متوجه نشود.
- تغییر در رفتار یا اخلاق: مثل عصبانیت بی‌دلیل، بی‌حوصلگی یا گوشه‌گیری.
- اشتباه در تصمیم‌گیری: مانند پوشیدن لباس نامناسب یا خریدهای بی‌منطق.
- گم شدن در جاهای آشنا: حتی در محل زندگی خود ممکن است راه را گم کند.
چه کسانی در معرض خطر هستند؟
زوال عقل بیشتر در افراد بالای ۶۵ سال دیده می‌شود، اما عوامل دیگری نیز در بروز آن نقش دارند:
- سابقه خانوادگی: اگر کسی در خانواده دچار زوال عقل باشد، احتمال بروز آن بیشتر است.
- بیماری‌های قلبی و عروقی: فشار خون بالا، دیابت و چربی خون می‌توانند زمینه‌ساز این بیماری باشند.
- کم‌تحرکی و بی‌تحرکی ذهنی: مغز هم مانند بدن نیاز به تمرین دارد.
- تغذیه نامناسب: رژیم غذایی ناسالم می‌تواند آسیب‌های مغزی را افزایش دهد.
- استعمال دخانیات و الکل: این مواد به سلول‌های مغز آسیب می‌زنند.
انواع زوال عقل
زوال عقل فقط یک نوع ندارد. در ادامه به چند نوع رایج آن اشاره می‌کنیم:
۱. آلزایمر
رایج‌ترین نوع زوال عقل است و بیشتر با فراموشی آغاز می‌شود. به‌تدریج بخش‌های دیگر ذهن هم درگیر می‌شوند.
۲. زوال عقل عروقی
این نوع بیشتر به دلیل مشکلات جریان خون در مغز به وجود می‌آید، مانند پس از سکته مغزی.
۳. زوال عقل لویی‌بادی
در این نوع، اختلال در توجه، دیدن چیزهای خیالی و لرزش دست‌ها بیشتر دیده می‌شود.
۴. زوال عقل فرونتوتمپورال
در این نوع، تغییرات اخلاقی و رفتاری پیش از فراموشی ظاهر می‌شوند.
راه‌های تشخیص زوال عقل
تشخیص این بیماری معمولاً توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. برای بررسی وضعیت فرد، آزمایش‌های گوناگونی ممکن است انجام شود:
- آزمایش حافظه و توجه
- تصویربرداری از مغز (مانند MRI یا سی‌تی‌اسکن)
- بررسی سوابق بیماری و گفت‌وگو با اطرافیان
تشخیص زودهنگام بسیار مهم است، چون می‌تواند روند بیماری را کندتر کند و کیفیت زندگی فرد را حفظ نماید.
آیا زوال عقل درمان دارد؟
در حال حاضر درمان قطعی برای زوال عقل وجود ندارد، اما راه‌هایی برای کنترل و کاهش سرعت پیشرفت آن وجود دارد:
- داروهای تقویتی برای مغز
- روان‌درمانی و گفتاردرمانی
- تنظیم تغذیه و فعالیت‌های بدنی
- ایجاد محیطی آرام و منظم برای فرد بیمار
درمان‌های کمکی باعث می‌شوند فرد بیمار بتواند مدت بیشتری مستقل زندگی کند و ارتباط بهتری با اطرافیان داشته باشد.
چگونه از زوال عقل پیشگیری کنیم؟
اگرچه زوال عقل به طور کامل قابل پیشگیری نیست، اما رعایت چند نکته ساده می‌تواند احتمال بروز آن را کاهش دهد:
۱. فعالیت بدنی منظم
ورزش کردن گردش خون را بهبود می‌بخشد و از مغز محافظت می‌کند.
۲. تمرین مغز
مطالعه، حل جدول، یادگیری زبان جدید یا نواختن ساز می‌تواند ذهن را فعال نگه دارد.
۳. تغذیه سالم
مصرف میوه، سبزی، ماهی و مغزها به سلامت مغز کمک می‌کند. از خوردن غذاهای چرب و فرآوری‌شده باید پرهیز کرد.
۴. خواب کافی
خواب مناسب نقش مهمی در تثبیت خاطرات و عملکرد ذهنی دارد.
۵. کنترل بیماری‌های زمینه‌ای
دیابت، فشار خون و چربی خون بالا باید تحت کنترل باشند تا به مغز آسیب نرسانند.
۶. روابط اجتماعی فعال
دید و بازدید با دوستان، حضور در جمع و گفت‌وگو با دیگران باعث می‌شود ذهن فرد فعال بماند.
همراهی خانواده با بیمار مبتلا به زوال عقل
زندگی با فردی که دچار زوال عقل شده می‌تواند برای خانواده چالش‌برانگیز باشد. در چنین شرایطی، صبر، آموزش و حمایت از بیمار اهمیت زیادی دارد. بهتر است خانواده اطلاعات کافی درباره بیماری داشته باشند و محیطی امن و دوست‌داشتنی برای بیمار فراهم کنند.
در صورت نیاز، کمک گرفتن از مشاور یا پزشک می‌تواند فشار روانی خانواده را کاهش دهد.
زوال عقل بیماری‌ای است که نه تنها مغز بلکه زندگی فرد و خانواده‌اش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با شناخت بهتر این بیماری و آگاهی از روش‌های پیشگیری، می‌توان گام‌های مؤثری در جهت سلامت مغز برداشت.
فراموش نکنید که هرگونه نشانه‌ی غیرعادی در حافظه یا رفتار، باید جدی گرفته شود. در صورت مشاهده این نشانه‌ها، مراجعه به پزشک در اولین فرصت بهترین تصمیم است.
منبع : مجله دکتریاب
