تغییرات قلبی و عروقی در بارداری
دوران بارداری یکی از شگفت‌انگیزترین و در عین حال پیچیده‌ترین مراحل زندگی یک زن است. در این دوران، بدن به شکل چشمگیری خود را با نیازهای جدید مادر و جنین تطبیق می‌دهد. یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که دچار تغییر می‌شود، سیستم قلبی و عروقی است. قلب، که وظیفه رساندن اکسیژن و مواد مغذی به بدن را بر عهده دارد، در بارداری باید سخت‌تر و کارآمدتر از همیشه فعالیت کند تا نیازهای دو بدن را تأمین کند: بدن مادر و بدن جنین.
بسیاری از خانم‌ها در دوران بارداری تغییراتی مانند تپش قلب، احساس گرما، یا گاهی تورم پاها را تجربه می‌کنند. این تغییرات معمولاً طبیعی هستند و نتیجه‌ی تلاش بدن برای سازگاری با شرایط جدید به شمار می‌روند. اما دانستن این که چه اتفاقاتی در بدن می‌افتد و چه چیزهایی طبیعی یا نگران‌کننده‌اند، می‌تواند به آرامش و آگاهی مادر کمک کند. در ادامه، به صورت مرحله‌به‌مرحله بررسی می‌کنیم که چه تغییرات قلبی و عروقی در بارداری رخ می‌دهد و چرا این تغییرات اتفاق می‌افتند.
افزایش حجم خون در بارداری
یکی از اولین تغییراتی که در بدن مادر رخ می‌دهد، افزایش حجم خون است. از حدود هفته ششم بارداری، بدن شروع میکند به تولید مقدار بیشتری خون تا بتواند نیازهای رو به رشد جنین را برآورده کند. تا پایان بارداری، حجم خون مادر ممکن است تا ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش یابد.
این افزایش حجم خون به چند دلیل اتفاق می‌افتد: برای رساندن مواد غذایی بیشتر به جنین، برای جبران خونریزی احتمالی هنگام زایمان، و برای محافظت از بدن مادر در برابر کم‌خونی. در نتیجه، ممکن است مادر احساس کند که رگ‌هایش برجسته‌تر شده‌اند یا گاهی در پاها یا دست‌ها احساس گرما دارد.
افزایش حجم خون همچنین باعث می‌شود قلب مجبور شود سریع‌تر و قوی‌تر کار کند تا خون بیشتری پمپاژ کند. به همین دلیل ضربان قلب مادر در دوران بارداری معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ ضربه در دقیقه بیشتر از حالت عادی است. این افزایش ضربان در بیشتر موارد کاملاً طبیعی است و نشان می‌دهد بدن در حال انجام وظیفه‌ای حیاتی است.
با این حال، اگر مادر احساس تپش قلب شدید یا تنگی نفس مداوم داشته باشد، بهتر است با پزشک مشورت کند. گاهی این علائم می‌توانند نشانه‌ای از فشار بیش از حد بر قلب باشند.
تغییر در ضربان و توان پمپاژ قلب 🫀
در دوران بارداری، قلب مادر بزرگ‌تر و پرکارتر می‌شود. حجم خونی که در هر ضربان پمپاژ میکند افزایش می‌یابد و در مجموع، عملکرد قلب حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد بیشتر از قبل از بارداری است.
این تغییر برای اطمینان از جریان مناسب خون در جفت ضروری است، چون جفت نقش حیاتی در تغذیه و تنفس جنین دارد. در این زمان، قلب خون را نه تنها به اندام‌های مادر بلکه به جفت نیز می‌فرستد تا اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز جنین تأمین شود.
در ماه‌های اول بارداری ممکن است مادر تپش قلب بیشتری احساس کند یا هنگام بالا رفتن از پله‌ها زودتر خسته شود. این موضوع کاملاً طبیعی است، زیرا بدن در حال وفق دادن خود با حجم کاری بالاتر است.
در سه‌ماهه دوم، ضربان قلب به بالاترین حد خود می‌رسد و سپس در ماه‌های آخر به حالت نسبتاً پایدار می‌رسد. با این حال، اگر تپش قلب همراه با سرگیجه، ضعف یا درد قفسه سینه باشد، باید حتماً پزشک بررسی کند تا از سلامت قلب اطمینان حاصل شود.
تغییرات فشار خون در دوران بارداری
در ماه‌های ابتدایی بارداری، معمولاً فشار خون مادر کمی کاهش پیدا میکند. این کاهش به دلیل گشاد شدن رگ‌های خونی و افزایش گردش خون در سراسر بدن است. در نتیجه، بعضی از زنان ممکن است احساس سرگیجه یا سبکی سر داشته باشند، به‌ویژه هنگام ایستادن ناگهانی.
در سه‌ماهه دوم، فشار خون معمولاً در پایین‌ترین حد خود است و سپس به تدریج تا اواخر بارداری به سطح قبل از بارداری بازمی‌گردد. این روند طبیعی است و نشانه آن است که بدن به خوبی با تغییرات سازگار شده است.
اما اگر فشار خون بیش از حد بالا یا پایین بماند، ممکن است نیاز به بررسی پزشکی باشد. پره‌اکلامپسی یکی از عوارض خطرناک بارداری است که با فشار خون بالا همراه است و باید سریعاً تحت نظر پزشک قرار گیرد. به همین دلیل، اندازه‌گیری منظم فشار خون در تمام دوران بارداری بسیار مهم است.
داشتن رژیم غذایی متعادل، مصرف مایعات کافی و استراحت مناسب می‌تواند به حفظ تعادل فشار خون کمک کند.
تورم پاها و تغییرات عروقی در بارداری 🦵
یکی از علائم شایع در دوران بارداری، تورم پاها و مچ‌ها است. این موضوع معمولاً در ماه‌های آخر بارداری بیشتر دیده می‌شود و دلیل آن افزایش حجم خون و فشار رحم بر رگ‌های لگن و پاهاست.
وقتی رحم بزرگ می‌شود، روی وریدهای اصلی فشار وارد میکند و بازگشت خون از پاها به قلب کندتر می‌شود. در نتیجه، مقداری از مایع در بافت‌های پا تجمع پیدا میکند و باعث ورم می‌شود.
برای کاهش تورم، توصیه می‌شود که مادران باردار در طول روز چند بار پاهای خود را بالا ببرند، از نشستن طولانی‌مدت خودداری کنند، کفش راحت بپوشند و در صورت امکان کمی پیاده‌روی ملایم انجام دهند.
علاوه بر ورم، رگ‌های واریسی نیز ممکن است در دوران بارداری ظاهر شوند. این رگها معمولاً پس از زایمان تا حد زیادی بهبود می‌یابند، اما مراقبت از پاها و جلوگیری از ایستادن طولانی می‌تواند از شدت آنها بکاهد.
بازگشت تغییرات قلبی و عروقی پس از زایمان 👶
جالب است بدانید که بیشتر تغییرات قلبی و عروقی دوران بارداری پس از زایمان به تدریج به حالت طبیعی بازمیگردند. در طی چند هفته بعد از زایمان، حجم خون، ضربان قلب و فشار خون به میزان طبیعی قبل از بارداری برمی‌گردد.
اما این بازگشت ناگهانی نیست و گاهی ممکن است تا چند ماه طول بکشد. به همین دلیل توصیه می‌شود مادران در دوران پس از زایمان نیز مراقب سلامت قلب و گردش خون خود باشند و در صورت احساس تپش قلب یا ورم بیش از حد، به پزشک مراجعه کنند.
تغذیه سالم، استراحت کافی و مصرف آب فراوان می‌تواند به بهبود سریع‌تر عملکرد بدن کمک کند. همچنین، پیاده‌روی سبک و تمرین‌های آرام پس از زایمان در بازگشت سیستم قلبی و عروقی به وضعیت عادی مؤثر است.
مراقبت از قلب در دوران بارداری
برای حفظ سلامت قلب و عروق در این دوران، رعایت چند نکته ساده می‌تواند بسیار مؤثر باشد:
- مصرف غذاهای کم‌نمک و پر از سبزیجات و میوه‌ها
- نوشیدن آب کافی در طول روز
- پرهیز از نشستن یا ایستادن طولانی
- خوابیدن به پهلوی چپ برای بهبود جریان خون
- انجام فعالیت‌های سبک و مجاز مانند پیاده‌روی یا یوگای بارداری
این کارها باعث میشوند قلب فشار کمتری تحمل کند و بدن در آرامش بیشتری بماند.
سوالات متداول
آیا تپش قلب در بارداری طبیعی است؟
بله، در بیشتر موارد طبیعی است و به دلیل افزایش حجم خون و کار بیشتر قلب اتفاق می‌افتد.
چرا فشار خون در بارداری کاهش پیدا میکند؟
زیرا رگها گشادتر میشوند تا جریان خون راحتتر انجام شود و اکسیژن بیشتری به جنین برسد.
چه زمانی تپش قلب نگران‌کننده است؟
اگر با سرگیجه، تنگی نفس یا درد قفسه سینه همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
آیا ورم پا در بارداری خطرناک است؟
در بیشتر موارد طبیعی است، اما اگر ورم ناگهانی و شدید همراه با سردرد یا تاری دید بود، باید بررسی شود.
آیا تغییرات قلبی پس از زایمان برطرف میشوند؟
بله، بیشتر آنها طی چند هفته یا چند ماه پس از زایمان به حالت طبیعی بازمیگردند.
