چرا وقتی سرما می‌خوریم مزه‌ها را احساس نمی‌کنیم؟

احتمالاً برای شما هم پیش آمده که در روزهای سرماخوردگی، غذای مورد علاقه‌تان را بخورید اما هیچ مزه و طعمی از آن احساس نکنید. این تجربه آزاردهنده یکی از شایع‌ترین علائم سرماخوردگی است که تقریباً همه ما با آن آشنا هستیم. وقتی بینی‌مان گرفته و سرفه می‌کنیم، انگار که دنیای طعم‌ها و مزه‌ها از ما دور شده است. اما دلیل این اتفاق چیست؟ چرا سرماخوردگی بر حس چشایی ما تأثیر می‌گذارد؟

در این مقاله قصد داریم به بررسی کامل این موضوع بپردازیم و بفهمیم چه فرآیندهایی در بدن ما باعث می‌شود که در هنگام سرماخوردگی، مزه غذاها را کمتر یا اصلاً احساس نکنیم. همچنین درباره ارتباط میان حس بویایی و چشایی، نقش بینی در تشخیص طعم‌ها، و راه‌هایی که می‌توانیم در این شرایط به بدنمان کمک کنیم، صحبت خواهیم کرد.

رابطه شگفت‌انگیز بین بو و مزه

برای درک اینکه چرا هنگام سرماخوردگی مزه غذاها را نمی‌فهمیم، ابتدا باید بدانیم که آنچه ما “مزه” می‌نامیم، در واقع ترکیبی از دو حس مجزا است: حس چشایی و حس بویایی. زبان ما فقط قادر است پنج طعم اصلی را تشخیص دهد: شیرین، شور، ترش، تلخ و اومامی (طعم گوشتی). اما تمام پیچیدگی‌ها و تنوع‌های طعمی که در غذاها تجربه می‌کنیم، در واقع از حس بویایی ما می‌آید.

وقتی غذا می‌خوریم، مولکول‌های بو از پشت حلق به بالا می‌روند و به گیرنده‌های بویایی در بینی می‌رسند. این فرآیند که به آن «بویایی پشت بینی» می‌گویند، نقش اصلی را در تشخیص طعم غذاها بازی می‌کند. به همین دلیل است که وقتی بینی‌مان گرفته، احساس می‌کنیم مزه غذاها را نمی‌فهمیم. در واقع حس چشایی ما کاملاً سالم است، اما حس بویایی‌مان که بخش عمده‌ای از تجربه طعم را می‌سازد، مسدود شده است.

برای درک بهتر این موضوع، یک آزمایش ساده می‌توانید انجام دهید: بینی خود را بگیرید و یک تکه سیب و یک تکه پیاز را بخورید. متوجه خواهید شد که تفاوت چندانی بین این دو حس نمی‌کنید! این نشان می‌دهد که چقدر حس بویایی در تشخیص طعم‌ها مهم است.

هنگام سرماخوردگی چه اتفاقی در بدن می‌افتد؟

وقتی ویروس سرماخوردگی وارد بدن می‌شود، سیستم ایمنی ما فوراً برای مقابله با آن وارد عمل می‌شود. این واکنش ایمنی باعث ایجاد التهاب در مجاری تنفسی فوقانی، از جمله بینی و سینوس‌ها می‌شود. التهاب یعنی تورم و قرمزی بافت‌ها، که همراه با تولید مخاط اضافی است.

مخاط یا همان چیزی که عامیانه به آن “دماغ” می‌گوییم، در واقع مایعی است که بدن برای دفع ویروس‌ها و باکتری‌ها تولید می‌کند. این مخاط مجاری بینی را پر می‌کند و مانع از رسیدن مولکول‌های بو به گیرنده‌های بویایی می‌شود. در نتیجه، حتی اگر غذایی با بوی قوی بخوریم، مولکول‌های بو نمی‌توانند به سلول‌های بویایی برسند و ما نمی‌توانیم بو و در نتیجه طعم کامل غذا را حس کنیم.

علاوه بر این، تورم بافت‌های بینی به‌طور مستقیم به گیرنده‌های بویایی فشار وارد می‌کند و عملکرد آنها را مختل می‌سازد. این سلول‌های بویایی که در قسمت بالایی حفره بینی قرار دارند، بسیار حساس هستند و هر نوع التهاب یا تورم می‌تواند عملکرد آنها را به طور موقت از بین ببرد.

نقش بینی در چشیدن طعم غذاها

بینی انسان یک دستگاه پیچیده برای تشخیص بوها است. در قسمت بالایی حفره بینی، ناحیه‌ای به نام اپیتلیوم بویایی وجود دارد که حاوی میلیون‌ها سلول بویایی است. این سلول‌ها می‌توانند هزاران بوی مختلف را از هم تشخیص دهند و سیگنال‌های عصبی را به مغز ارسال کنند.

وقتی غذا می‌خوریم، مولکول‌های بو از دو مسیر به این سلول‌ها می‌رسند. مسیر اول از طریق بینی است که وقتی بوی غذا را قبل از خوردن می‌کشیم. مسیر دوم که حتی مهم‌تر است، از پشت حلق است. وقتی غذا را می‌جوید و می‌بلعیم، مولکول‌های بو از پشت دهان به بالا می‌روند و به گیرنده‌های بویایی می‌رسند. این فرآیند به‌طور ناخودآگاه اتفاق می‌افتد و ما از آن آگاه نیستیم.

در شرایط عادی، مغز اطلاعاتی که از زبان (حس چشایی) و بینی (حس بویایی) دریافت می‌کند را با هم ترکیب می‌کند و تصویر کاملی از طعم غذا را برای ما می‌سازد. اما وقتی بینی گرفته است، این ترکیب ناقص می‌شود و فقط اطلاعات محدودی از زبان به مغز می‌رسد. به همین دلیل است که غذاها بی‌مزه به نظر می‌رسند.

تفاوت بین از دست دادن مزه و از دست دادن بو

بسیاری از افراد وقتی سرما می‌خورند، فکر می‌کنند که حس چشایی‌شان از بین رفته است. اما در واقع در اکثر موارد، حس چشایی کاملاً سالم است و تنها حس بویایی است که مختل شده. این تفاوت مهم است زیرا نشان می‌دهد که مشکل اصلی در بینی و نه در زبان است.

برای تشخیص اینکه کدام حس شما مشکل دارد، می‌توانید آزمایش‌های ساده‌ای انجام دهید. مثلاً اگر بتوانید طعم شیرین قند، شوری نمک، ترشی لیمو یا تلخی قهوه را تشخیص دهید، یعنی حس چشایی شما سالم است. اما اگر نتوانید بوی عطر، قهوه یا سیر را تشخیص دهید، یعنی حس بویایی شما مشکل دارد.

البته در برخی موارد خاص، ویروس‌ها می‌توانند به طور مستقیم به سلول‌های بویایی آسیب برسانند. این اتفاق در بیماری کووید-19 بسیار شایع است و می‌تواند منجر به از دست رفتن کامل حس بویایی برای مدت طولانی شود. اما در سرماخوردگی معمولی، مشکل بویایی معمولاً موقت است و با بهبود علائم، حس بویایی نیز بازمی‌گردد.

مدت زمان از دست رفتن حس مزه

یکی از سوالاتی که بیماران زیاد می‌پرسند این است که چه مدت طول می‌کشد تا حس چشایی و بویایی‌شان برگردد. معمولاً در سرماخوردگی عادی، حس بویایی و در نتیجه توانایی چشیدن کامل طعم غذاها، همزمان با بهبود سایر علائم بازمی‌گردد. این مدت معمولاً بین یک تا دو هفته است.

با این حال، در برخی موارد ممکن است حس بویایی کمی دیرتر از سایر علائم بازگردد. این به دلیل آن است که سلول‌های بویایی ممکن است کمی بیشتر زمان نیاز داشته باشند تا بهبود کامل پیدا کنند. اگر پس از دو هفته از بهبود سایر علائم سرماخوردگی، هنوز حس بویایی شما برنگشته، بهتر است با پزشک مشورت کنید.

در موارد نادر، عفونت‌های سینوسی مزمن یا آسیب به سلول‌های بویایی می‌تواند منجر به از دست رفتن طولانی‌مدت حس بویایی شود. در چنین مواردی، ممکن است نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر باشد.

تأثیر التهاب سینوس‌ها بر حس چشایی

گاهی اوقات سرماخوردگی می‌تواند به عفونت سینوسی تبدیل شود. سینوس‌ها حفره‌های هوایی در استخوان‌های صورت هستند که به بینی متصل می‌شوند. وقتی این حفره‌ها ملتهب می‌شوند و با مخاط پر می‌شوند، فشار زیادی در ناحیه صورت احساس می‌شود و حس بویایی به شدت مختل می‌گردد.

التهاب سینوس‌ها می‌تواند شدیدتر از سرماخوردگی معمولی بر حس بویایی تأثیر بگذارد. فشار و تورم در سینوس‌ها نه تنها مجاری بینی را مسدود می‌کند، بلکه می‌تواند به طور مستقیم بر عملکرد سلول‌های بویایی تأثیر بگذارد. در این شرایط، علاوه بر احساس بی‌مزگی غذاها، ممکن است درد صورت، سردرد و احساس سنگینی در سر را نیز تجربه کنید. درمان التهاب سینوس‌ها معمولاً شامل استراحت، نوشیدن مایعات فراوان، استفاده از بخور آب گرم و در صورت نیاز، مصرف داروهای ضد التهاب است. در برخی موارد، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند، به خصوص اگر عفونت باکتریایی باشد.

نقش رطوبت و خشکی هوا

یک عامل مهم که کمتر به آن توجه می‌شود، تأثیر خشکی هوا بر حس بویایی است. وقتی سرما می‌خوریم، اغلب هوای اطراف ما خشک است، به خصوص در فصل سرما که از وسایل گرمایشی استفاده می‌کنیم. هوای خشک می‌تواند مخاط بینی را خشک کند و باعث تحریک بیشتر بافت‌های بینی شود. مخاط بینی نقش مهمی در عملکرد حس بویایی دارد. این مایع باید به اندازه کافی مرطوب باشد تا مولکول‌های بو بتوانند در آن حل شوند و به سلول‌های بویایی برسند. وقتی مخاط خیلی غلیظ یا خشک باشد، این فرآیند به درستی انجام نمی‌شود.

برای حفظ رطوبت مناسب بینی، می‌توانید از دستگاه رطوبت‌ساز استفاده کنید، مایعات زیادی بنوشید و از اسپری‌های شستشوی بینی با آب نمک استفاده کنید. این اقدامات ساده می‌توانند به بهبود سریع‌تر حس بویایی کمک کنند.

راه‌های بهبود حس چشایی در هنگام سرماخوردگی

اگرچه از دست رفتن حس چشایی در هنگام سرماخوردگی معمولاً موقت است، اما می‌توانید کارهایی انجام دهید که به بهبود سریع‌تر آن کمک کند. اولین و مهم‌ترین کار، رفع گرفتگی بینی است. هرچه بینی باز باشد، امکان رسیدن مولکول‌های بو به سلول‌های بویایی بیشتر می‌شود.

استفاده از بخور آب گرم یکی از بهترین روش‌های طبیعی برای باز کردن بینی است. بخار آب گرم به رقیق شدن مخاط کمک می‌کند و مجاری بینی را باز می‌کند. می‌توانید چند بار در روز این کار را انجام دهید. حتی می‌توانید چند قطره روغن اکالیپتوس یا نعنا به آب داغ اضافه کنید تا تأثیر بیشتری داشته باشد.

شستشوی بینی با آب نمک نیز بسیار مؤثر است. این کار به پاک کردن مخاط اضافی و کاهش تورم بافت‌های بینی کمک می‌کند. می‌توانید از اسپری‌های آماده آب نمک استفاده کنید یا خودتان در خانه آن را تهیه کنید.

نوشیدن مایعات گرم مثل چای، آب لیمو گرم یا سوپ نه تنها به بدن رطوبت می‌رساند، بلکه به باز شدن مجاری بینی نیز کمک می‌کند. بخار این نوشیدنی‌های گرم می‌تواند به طور موقت بینی را باز کند و حس مزه را بهبود بخشد.

غذاهای مناسب برای زمان سرماخوردگی

وقتی حس چشایی ضعیف است، ممکن است اشتهای شما نیز کم شود. اما تغذیه مناسب در دوران بیماری برای بهبودی بسیار مهم است. در این شرایط، انتخاب غذاهایی که بافت نرم دارند و دمای گرم دارند می‌تواند مفید باشد.

سوپ‌های مختلف، به خصوص سوپ مرغ، از بهترین گزینه‌ها هستند. گرمای سوپ به باز شدن بینی کمک می‌کند و مواد مغذی آن به بدن انرژی می‌دهد. همچنین غذاهای ادویه‌دار با زنجبیل، سیر یا فلفل می‌توانند حس طعم را تحریک کنند و به باز شدن مجاری تنفسی کمک کنند.

میوه‌ها و سبزیجات تازه نیز مهم هستند چون حاوی ویتامین‌ها و مواد مغذی هستند که به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند. حتی اگر مزه آنها را کاملاً حس نمی‌کنید، بدن شما به این مواد مغذی نیاز دارد.

در این دوران سعی کنید از غذاهای خیلی سرد یا خیلی داغ پرهیز کنید، زیرا ممکن است حلق تحریک‌شده شما را بیشتر آزار دهند. همچنین از غذاهای خیلی چرب یا سنگین اجتناب کنید چون ممکن است هضم آنها برای بدن بیمار دشوار باشد.

تفاوت سرماخوردگی با آلرژی در تأثیر بر حس چشایی

گاهی اوقات علائم آلرژی با سرماخوردگی اشتباه گرفته می‌شود. در هر دو حالت، بینی گرفته می‌شود و حس بویایی کاهش می‌یابد. اما تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد که باید به آنها توجه کرد.

در آلرژی، علائم معمولاً شامل عطسه‌های مکرر، خارش بینی و چشم، و آبریزش شفاف بینی است. این علائم تا زمانی که در معرض ماده آلرژی‌زا هستید، ادامه دارد. اما در سرماخوردگی، علائم معمولاً شامل درد گلو، خستگی، و ترشحات بینی که رنگ آن ممکن است زرد یا سبز شود، می‌باشد.

در هر دو مورد، درمان گرفتگی بینی می‌تواند به بازگشت حس بویایی کمک کند. برای آلرژی، اجتناب از ماده آلرژی‌زا و استفاده از داروهای ضد آلرژی مؤثر است. برای سرماخوردگی، استراحت، نوشیدن مایعات و زمان دادن به بدن برای بهبودی، کلید اصلی است.

نقش سیستم ایمنی در بازگشت حس چشایی

سیستم ایمنی بدن نقش اصلی در مبارزه با ویروس سرماخوردگی و بازگشت حس بویایی دارد. وقتی بدن با ویروس می‌جنگد، التهاب ایجاد می‌کند که همان‌طور که گفتیم، باعث تورم و تولید مخاط می‌شود. به محض اینکه سیستم ایمنی ویروس را شکست دهد، التهاب کاهش می‌یابد و تورم بافت‌ها فروکش می‌کند.

برای کمک به سیستم ایمنی، استراحت کافی بسیار مهم است. وقتی بدن در حال استراحت است، انرژی بیشتری برای مبارزه با عفونت دارد. خواب کافی، تغذیه مناسب، و کاهش استرس همگی به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند.

مصرف ویتامین C، روی، و سایر مکمل‌هایی که برای سیستم ایمنی مفید هستند، نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما بهترین منبع این مواد مغذی، غذاهای سالم و متنوع است. میوه‌های سیتروس، سبزیجات برگ سبز، آجیل و دانه‌ها همگی حاوی مواد مغذی مفید برای سیستم ایمنی هستند.

چه زمانی باید برای عدم احساس طعم‌ها به پزشک مراجعه کنیم؟

در اکثر موارد، از دست رفتن حس چشایی در هنگام سرماخوردگی نیازی به مراجعه به پزشک ندارد و با بهبود بیماری، خود به خود برطرف می‌شود. اما برخی نشانه‌ها وجود دارند که نشان می‌دهند بهتر است با پزشک مشورت کنید.

اگر حس بویایی شما بیش از دو تا سه هفته پس از بهبود سایر علائم سرماخوردگی برنگشت، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر از دست رفتن حس بویایی ناگهانی و شدید بدون سایر علائم سرماخوردگی رخ دهد، ممکن است نشانه مشکل جدی‌تری باشد.

درد شدید صورت، تب بالا، تورم اطراف چشم‌ها، یا علائمی که بیش از ده روز بدون بهبود ادامه دارند، همگی نشانه‌هایی هستند که نیاز به ویزیت پزشک دارند. این علائم ممکن است نشان‌دهنده عفونت باکتریایی یا مشکلات دیگری باشند که نیاز به درمان دارویی دارند.

تأثیرات روانی از دست دادن حس چشایی

از دست دادن حس چشایی نه تنها بر تغذیه ما تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تأثیرات روانی نیز داشته باشد. خوردن غذا یکی از لذت‌های اساسی زندگی است و وقتی این لذت از بین می‌رود، حتی برای مدت کوتاه، می‌تواند ناامیدکننده باشد.

برخی افراد در این شرایط اشتهای خود را از دست می‌دهند و کاهش وزن تجربه می‌کنند. برخی دیگر ممکن است بیش از حد غذا بخورند، زیرا احساس سیری را به درستی حس نمی‌کنند. آگاهی از این تأثیرات می‌تواند به ما کمک کند که در دوران بیماری، تغذیه مناسب را حفظ کنیم.

همچنین از دست دادن حس بویایی می‌تواند خطرات ایمنی نیز داشته باشد. مثلاً ممکن است بوی غذای سوخته، نشت گاز، یا دود را حس نکنید. بنابراین در دوران از دست رفتن حس بویایی، مراقبت بیشتری در زندگی روزمره لازم است.

تفاوت کرونا و سرماخوردگی در از دست دادن حس چشایی

با شیوع بیماری کووید-19، از دست رفتن حس بویایی به یک علامت مهم تبدیل شد که می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. اما تفاوت‌هایی بین از دست رفتن حس بویایی در کرونا و سرماخوردگی معمولی وجود دارد.

در کرونا، از دست رفتن حس بویایی معمولاً ناگهانی و کامل است و ممکن است بدون سایر علائم گرفتگی بینی رخ دهد. یعنی فرد ممکن است بینی باز داشته باشد اما هیچ بویی را حس نکند. این در حالی است که در سرماخوردگی معمولی، از دست رفتن حس بویایی معمولاً به دلیل گرفتگی بینی است.

همچنین مدت زمان از دست رفتن حس بویایی در کرونا معمولاً طولانی‌تر است و ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طول بکشد تا به طور کامل برگردد. در برخی موارد، حس بویایی ممکن است به طور کامل برنگردد یا به صورت تغییر یافته بازگردد، به طوری که برخی بوها عوض شده باشند.

نقش ورزش و فعالیت بدنی

فعالیت بدنی سبک در دوران بهبودی از سرماخوردگی می‌تواند به بهبود گردش خون و تقویت سیستم ایمنی کمک کند. البته منظور ورزش‌های سنگین نیست. پیاده‌روی آرام، کشش‌های ملایم، یا حرکات ساده در خانه می‌توانند مفید باشند. تحرک خفیف به جریان خون کمک می‌کند و همین امر می‌تواند به کاهش تورم در بافت‌های بینی کمک کند. همچنین ورزش سبک می‌تواند به باز شدن موقت مجاری بینی کمک کند که در نتیجه حس بویایی موقتاً بهبود می‌یابد.

با این حال، اگر تب دارید یا احساس ضعف شدید می‌کنید، بهتر است استراحت کنید و از ورزش خودداری کنید. بدن شما به انرژی نیاز دارد تا با عفونت مقابله کند و ورزش کردن در این شرایط می‌تواند روند بهبودی را کند کند.

اقداماتی برای پیشگیری از سرماخوردگی و حفظ حس چشایی

بهترین راه برای جلوگیری از از دست دادن حس چشایی، پیشگیری از سرماخوردگی است. شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون، اجتناب از تماس با افراد بیمار، عدم لمس صورت با دست‌های آلوده، و تقویت سیستم ایمنی از طریق تغذیه مناسب و خواب کافی، همگی می‌توانند به پیشگیری از سرماخوردگی کمک کنند.

استفاده از ماسک در مکان‌های شلوغ، به خصوص در فصل سرما که شیوع سرماخوردگی بیشتر است، می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد. همچنین تهویه مناسب فضاهای بسته و حفظ رطوبت مناسب هوا نیز مهم است.

تقویت سیستم ایمنی از طریق رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، مدیریت استرس، و خواب کافی، بهترین دفاع در برابر ویروس‌های سرماخوردگی است. مصرف میوه‌ها و سبزیجات متنوع، پروتئین کافی، و مایعات فراوان همگی به حفظ سلامت کمک می‌کنند.

درمان‌های خانگی و طبیعی مؤثر

بسیاری از درمان‌های خانگی می‌توانند به بهبود علائم سرماخوردگی و بازگشت حس چشایی کمک کنند. عسل یکی از بهترین درمان‌های طبیعی است که خواص ضد باکتری دارد و به تسکین گلو کمک می‌کند. یک قاشق غذاخوری عسل در چای گرم یا آب لیمو می‌تواند بسیار مفید باشد.

زنجبیل نیز خواص ضد التهابی دارد و می‌تواند به کاهش تورم مجاری تنفسی کمک کند. چای زنجبیل یا اضافه کردن زنجبیل تازه به غذاها می‌تواند هم به بهبود علائم کمک کند و هم طعم قوی آن می‌تواند حس چشایی را تحریک کند.

سیر نیز به دلیل خواص ضد ویروسی و ضد باکتری‌اش شناخته شده است. مصرف سیر خام یا پخته شده در دوران سرماخوردگی می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی کمک کند. البته بوی قوی سیر ممکن است برای برخی افراد ناخوشایند باشد.

چای سبز، آب نارگیل، و آبمیوه‌های طبیعی نیز می‌توانند به تأمین مایعات و مواد مغذی مورد نیاز بدن در دوران بیماری کمک کنند. مهم این است که از نوشیدنی‌های قندی یا کافئین‌دار زیاد پرهیز کنید چون می‌توانند باعث کم‌آبی بدن شوند.

سوالات متداول