هوا آوردن ریه: وقتی نفس کشیدن دردناک میشود
تصور کنید نفس عمیقی میکشید، اما به جای احساس سبکی و آرامش، دردی تیز و ناگهانی در قفسه سینه خود احساس میکنید. هر بار که میخواهید هوا را به درون بکشید، درد تشدید میشود و کم کم احساس میکنید نفس کم میآورید. این میتواند تجربهای ترسناک باشد و یکی از احتمالاتی که پزشکان در چنین شرایطی بررسی میکنند، وضعیتی است که در زبان عامیانه به آن «هوا آوردن ریه» میگویند.
در واقعیت، اصطلاح پزشکی این وضعیت «پنوموتوراکس» است، اما چون در میان مردم به «هوا آوردن ریه» شهرت یافته، در این مقاله نیز از همین عبارت استفاده میکنیم. این اتفاق زمانی رخ میدهد که هوا به فضایی که بین ریه و دیواره قفسه سینه وجود دارد نفوذ میکند. در حالت طبیعی، این فضا خالی است و ریهها میتوانند به راحتی منبسط و منقبض شوند. اما وقتی هوا وارد این فضای مهم میشود، فشار ایجاد کرده و ریه را تحت فشار قرار میدهد. این فشار میتواند بخشی از ریه یا حتی تمام آن را جمع کند و کار نفس کشیدن را بسیار سخت و دردناک نماید.
فهرست مطالب:
- هوا آوردن ریه دقیقاً چیست؟
- علل و دلایل مختلف هوا آوردن ریه
- نشانهها و علائم هشدار دهنده
- روشهای تشخیص این وضعیت
- راههای درمان و مراقبتهای پزشکی
- زندگی پس از هوا آوردن ریه و نکات پیشگیری
- سؤالات متداول
هوا آوردن ریه دقیقاً چیست؟
برای درک بهتر موضوع، بیایید کمی با ساختار قفسه سینه آشنا شویم. ریههای ما مانند دو بادکنک اسفنجی هستند که داخل یک محفظه بسته (قفسه سینه) قرار دارند. دورتادور این ریهها را لایهای نازک به نام پرده جنب پوشانده است. بین این لایه و دیواره داخلی قفسه سینه، فضای بسیار باریکی وجود دارد که در حالت عادی حاوی مقدار کمی مایع است و فشار آن منفی است. این فشار منفی مثل یک مکش ملایم عمل میکند و کمک میکند ریهها هنگام دم باز شده و پر از هوا شوند.
حالا وقتی به هر دلیلی هوا وارد این فضای بسته میشود، تعادل فشار به هم میریزد. این هوا همانند یک مهاجم، فضای ریه را اشغال میکند. ریه که زیر فشار است، شروع به جمع شدن میکند. هرچه هوای بیشتری وارد این فضا شود، ریه بیشتر فشرده میشود. نتیجه این است که ریه نمیتواند به خوبی باز شود و درنتیجه تبادل اکسیژن و دیاکسید کربن به شدت مختل میگردد. بدن با کمبود اکسیژن مواجه شده و فرد احساس خفگی و تنگی نفس شدید میکند. این وضعیت یک اورژانس پزشکی محسوب میشود و نیاز به توجه فوری دارد.
علل و دلایل مختلف هوا آوردن ریه
هوا آوردن ریه میتواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. این دلایل را میتوان به چند دسته اصلی تقسیم کرد. دسته اول، مواردی هستند که در اثر یک آسیب یا ضربه خارجی ایجاد میشوند. مثلاً یک شکستگی دنده بر اثر تصادف رانندگی یا سقوط از ارتفاع میتواند باعث پارگی بافت ریه و نفوذ هوا به فضای جنب شود. حتی یک زخم چاقو یا گلوله در ناحیه قفسه سینه نیز میتواند مستقیماً این فضا را باز کند و باعث ورود هوا شود.
دسته دوم، علل پزشکی و بیماریهای زمینهای هستند. برخی بیماریهای ریوی میتوانند فرد را مستعد این مشکل کنند. بیماری انسدادی مزمن ریوی یا COPD (که اغلب شامل برونشیت مزمن و آمفیزم است) یکی از شایعترین علل در افراد مسنتر و سیگاری است. در این بیماری، کیسههای هوایی ریه ضعیف و پارگیهای کوچکی ایجاد میکنند که میتوانند منجر به نشت هوا شوند. آسم شدید و کنترل نشده نیز از عوامل خطر محسوب میگردد. بیماریهای دیگری مانند سل، فیبروز ریوی و حتی عفونتهای شدید ریوی مثل پنومونی نیز میتوانند بافت ریه را ضعیف کرده و احتمال پارگی را افزایش دهند.
یک نوع خاص نیز وجود دارد که به آن «هوا آوردن ریه خودبهخودی» میگویند. این نوع معمولاً در افراد جوان، قدبلند و لاغر بدون هیچ بیماری ریوی شناختهشدهای رخ میدهد. تصور بر این است که در این افراد، کیستهای کوچک و ضعیفی روی سطح ریه وجود دارد که به طور ناگهانی پاره میشوند. این اتفاق حتی ممکن است حین فعالیتهای ساده مانند خنده شدید، سرفه یا فشار آوردن حین ورزش رخ دهد. جالب است بدانید که تغییرات ناگهانی فشار هوا، مثل پرواز با هواپیما یا غواصی، نیز میتوانند در موارد نادر محرک این وضعیت باشند.
نشانهها و علائم هشدار دهنده
شناخت علائم هوا آوردن ریه برای اقدام به موقع بسیار حیاتی است. شایعترین و معمولاً اولین علامت، درد ناگهانی و تیز در یک طرف قفسه سینه است. این درد اغلب به شانه یا پشت همان سمت نیز انتشار پیدا میکند. بسیاری از بیماران این درد را شبیه به احساس فرو رفتن چاقو یا یک جسم تیز توصیف میکنند. نکته مهم این است که این درد با تنفس عمیق، سرفه یا حرکت کردن بدتر میشود و ممکن است با دراز کشیدن روی طرف مقابل کمی تسکین یابد.
علامت کلیدی دیگر، احساس تنگی نفس است. این تنگی نفس میتواند خفیف یا بسیار شدید باشد و بستگی به میزان جمع شدن ریه دارد. اگر حجم زیادی از ریه تحت فشار قرار گرفته باشد، فرد واقعاً احساس خفگی و ناتوانی در کشیدن نفس عمیق میکند. ممکن است تنفس سریع و سطحی شود و فرد برای دریافت هوای کافی تقلا کند. در موارد شدید، لبها یا ناخنها ممکن است کبود شوند که نشانه واضح کمبود اکسیژن در خون است.
سرفه خشک، احساس ضعف ناگهانی، افزایش ضربان قلب و حتی احساس اضطراب و وحشت از دیگر علائم همراه هستند. بدن به دلیل استرس ناشی از کمبود اکسیژن، وارد حالت «جنگ یا گریز» میشود. در موارد بسیار جدی که فشار هوا در قفسه سینه به شدت بالا میرود (وضعیتی به نام پنوموتوراکس فشارنده)، علائم به سرعت پیشرفت میکنند. فشار میتواند ریه طرف مقابل و حتی قلب و رگهای بزرگ را تحت تأثیر قرار داده و منجر به شوک، افت شدید فشار خون و ایست قلبی-تنفسی شود. این وضعیت واقعاً تهدیدکننده حیات است و نیاز به اقدامات فوری پزشکی دارد.
روشهای تشخیص این وضعیت
وقتی فردی با علائم مشکوک به هوا آوردن ریه به اورژانس مراجعه میکند، پزشکان سریعاً اقدامات تشخیصی را آغاز میکنند. اولین و سادهترین روش، معاینه فیزیکی است. پزشک با گوشی پزشکی به صدای تنفس شما گوش میدهد. در سمت آسیبدیده، صداهای تنفسی ممکن است به طور قابل توجهی کاهش یافته یا کاملاً قطع شده باشند. با ضربه زدن ملایم به قفسه سینه، ممکن است صدایی بیش از حد طبلمانند احساس شود که نشانه حضور هوا در آن ناحیه است.
اما قطعیترین ابزار تشخیصی، عکسبرداری از قفسه سینه با اشعه ایکس است. در یک عکس ساده، پزشک میتواند خط سفید نازک پرده جنب را ببیند و هوای به دام افتاده در خارج از ریه را به صورت ناحیهای تاریک (چون هوا در تصویر اشعه ایکس تاریک به نظر میرسد) تشخیص دهد. همچنین، میزان جمع شدن ریه قابل ارزیابی است. گاهی اوقات، به خصوص در موارد کوچک یا برای ارزیابی بهتر، از سیتی اسکن استفاده میشود. سیتی اسکن جزئیات دقیقتری ارائه میدهد و میتواند علت زمینهای مانند کیست یا بیماری ریوی را نیز نشان دهد.
در کنار این روشهای تصویربرداری، پزشک ممکن است از پالس اکسیمتر استفاده کند. این دستگاه کوچک که روی انگشت قرار میگیرد، درصد اشباع اکسیژن خون را اندازه میگیرد. کاهش این عدد، نشانهای از اختلال در کار ریه است. در برخی موارد، نوار قلب نیز گرفته میشود تا مشکلات قلبی که علائم مشابهی ایجاد میکنند (مثل حمله قلبی) رد شوند.
راههای درمان و مراقبتهای پزشکی
درمان هوا آوردن ریه کاملاً بستگی به شدت آن، علت ایجادکننده و شرایط عمومی بیمار دارد. اگر مقدار هوای وارد شده کم باشد و ریه فقط کمی جمع شده باشد (مثلاً کمتر از ۱۵-۲۰٪) و بیمار علائم شدیدی نداشته باشد، پزشک ممکن است روش انتظار و مراقبت تحت نظر را انتخاب کند. در این حالت، بیمار در بیمارستان بستری میشود تا تحت نظر باشد و اکسیژن مکمل دریافت میکند. دریافت اکسیژن خالص کمک میکند هوای به دام افتاده سریعتر جذب بدن شود. طی چند روز تا چند هفته، بدن خود به خود این هوای اضافی را جذب کرده و ریه دوباره باز میشود.
اما در موارد متوسط تا شدید، که ریه به میزان قابل توجهی جمع شده یا بیمار دچار تنگی نفس شدید است، نیاز به خارج کردن فعال هوا وجود دارد. سادهترین روش، «آسپیراسیون با سوزن» است. در این روش، پزشک پس از بیحسی موضعی، یک سوزن بزرگ را از بین دندهها وارد فضای جنب میکند و هوای جمع شده را با سرنگ میکشد. این روش برای موارد کوچک تا متوسط مناسب است.
روش رایجتر و مؤثرتر برای موارد بزرگتر، قرار دادن «لوله قفسه سینه» یا چست تیوب است. این یک لوله پلاستیکی نرم اما نسبتاً قطور است که در فضای بین دندهها و تحت بیحسی یا بیهوشی عمومی کار گذاشته میشود. سر دیگر لوله به یک دستگاه درین متصل است که هم هوای جدید را از ورود مجدد به قفسه سینه جلوگیری میکند و هم به هوای موجود اجازه خروج میدهد. این لوله معمولاً برای چند روز در جای خود میماند تا ریه کاملاً باز شده و نشت هوا متوقف شود. پس از اطمینان از بسته شدن سوراخ، لوله برداشته میشود.
در افرادی که به طور مکرر دچار هوا آوردن ریه میشوند (مثلاً در موارد خودبهخودی عودکننده)، ممکن است نیاز به اقدامات پیشگیرانه و جراحی باشد. یک روش متداول، «پلورودزیس» است. در این روش، پزشک عامدانه باعث ایجاد یک التهاب خفیف در سطح ریه و دیواره قفسه سینه میشود. وقتی این دو سطح ملتهب التیام مییابند، به هم میچسبند و فضای بالقوه برای جمع شدن مجدد ریه از بین میرود. این کار میتواند از طریق لاپاراسکوپی (جراحی با حداقل تهاجم) و با استفاده از مواد شیمیایی خاص یا ساییدن مکانیکی سطح انجام شود. در مواردی که کیست یا بافت بیمار واضحی وجود دارد، ممکن است بخش کوچکی از ریه نیز برداشته شود.
زندگی پس از هوا آوردن ریه و نکات پیشگیری
پس از بهبودی از یک حمله هوا آوردن ریه، ممکن است دوره نقاهتی وجود داشته باشد. اگر درمان با لوله قفسه سینه انجام شده باشد، محل ورود لوله نیاز به مراقبت برای پیشگیری از عفونت دارد. درد قفسه سینه و سرفه ممکن است برای چند هفته ادامه یابد که معمولاً با مسکنهای ساده کنترل میشود. پزشکان اغلب تمرینات تنفسی عمیق و فیزیوتراپی قفسه سینه را توصیه میکنند تا ریه کاملاً باز شده و از عفونتهای بعدی مثل ذاتالریه جلوگیری شود.
در مورد پیشگیری، در مواردی که علت مشخصی مانند یک بیماری ریوی زمینهای وجود دارد، مدیریت آن بیماری کلیدی است. برای مثال، ترک سیگار شاید مهمترین اقدام پیشگیرانه برای بسیاری از افراد باشد. سیگار کشیدن مستقیماً به بافت ریه آسیب زده و خطر پارگی را افزایش میدهد. کنترل خوب آسم با داروهای استنشاقی نیز بسیار مهم است. افرادی که سابقه هوا آوردن ریه خودبهخودی دارند، باید از فعالیتهایی که با تغییرات ناگهانی فشار هوا همراه است، مانند غواصی اسکوبا (با کپسول هوا) و پرواز در هواپیماهای غیرفشاردار، به طور دائم پرهیز کنند. حتی برای مسافرتهای هوایی معمولی، بهتر است با پزشک خود مشورت نمایند.
ورزشهای سنگین و بلند کردن اجسام سنگین بلافاصله پس از بهبودی توصیه نمیشود، اما به تدریج و با نظر پزشک میتوان فعالیتهای عادی را از سر گرفت. داشتن یک سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و دوری از عفونتهای تنفسی (مثلاً با تزریق واکسن آنفلوانزا و پنومونی) به سلامت کلی ریهها کمک میکند. اگر فردی سابقه این مشکل را دارد، بسیار مهم است که در صورت بروز هرگونه درد ناگهانی قفسه سینه یا تنگی نفس جدید، بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کند، زیرا احتمال عود وجود دارد.
سؤالات متداول
آیا هوا آوردن ریه خطر مرگ دارد؟
بله، در موارد شدید و درمان نشده میتواند تهدیدکننده حیات باشد، به ویژه اگر تبدیل به نوع فشارنده شود که روی قلب و ریه سالم طرف مقابل فشار وارد میکند. با این حال، با تشخیص و درمان به موقع، اکثر افراد به طور کامل بهبود مییابند.
درد ناشی از هوا آوردن ریه معمولاً در کجای بدن احساس میشود؟
درد معمولاً ناگهانی، تیز و در یک طرف قفسه سینه شروع میشود و ممکن است به شانه یا پشت همان سمت تیر بکشد. این درد با نفس عمیق یا سرفه بدتر میشود.
آیا هوا آوردن ریه میتواند خودبهخود و بدون دلیل مشخصی اتفاق بیفتد؟
بله، به این نوع، هوا آوردن ریه خودبهخودی اولیه میگویند که معمولاً در مردان جوان، قدبلند و لاغر دیده میشود و ممکن است حین استراحت یا فعالیت سبک رخ دهد.
دوره بهبودی پس از درمان هوا آوردن ریه چقدر طول میکشد؟
پس از خروج هوا و بازشدن ریه، درد و ناراحتی ممکن است چند هفته ادامه یابد. معمولاً پس از ۲ تا ۴ هفته میتوان به فعالیتهای سبک بازگشت، اما بازگشت به ورزشهای سنگین یا بلند کردن اجسام سنگین ممکن است چند ماه طول بکشد و باید با تأیید پزشک باشد.
