بیماری زونا چیست و چه آسیبهایی به بدن وارد میکند؟
زونا یکی از بیماریهای پوستی و عصبی است که بسیاری از افراد در طول زندگی ممکن است آن را تجربه کنند. این بیماری معمولاً با درد شدید، سوزش، و ظهور دانههای پوستی همراه است و میتواند چند هفته زندگی روزمره فرد را مختل کند. آنچه زونا را از بسیاری از بیماریهای پوستی دیگر متمایز میکند این است که علت اصلی آن، ویروسی است که سالها پیش در بدن فرد فعال بوده و پس از یک دوره طولانی خاموشی، دوباره سر برمیآورد. به همین دلیل، بسیاری از افراد تا زمانی که به زونا مبتلا نشوند، تصور میکنند این بیماری ارتباطی با گذشتهشان ندارد، در حالی که واقعیت کاملاً متفاوت است.
در این مقاله، تمام جوانب بیماری زونا از جمله علتها، علائم، روشهای تشخیص، راههای درمان خانگی و پزشکی، عوامل تحریککننده، دوره بیماری، راههای پیشگیری، تغذیه مناسب، مراقبتهای پوستی، وضعیت انتقالپذیری، خطرات احتمالی، عوارض و همچنین نکات بسیار مهمی که افراد درباره این بیماری نمیدانند بهطور کامل بررسی میشود.
بیماری زونا چیست؟
زونا یا herpes zoster نوعی عفونت پوستی و عصبی است که بهوسیله ویروس آبلهمرغان ایجاد میشود. این ویروس، پس از آنکه فرد در کودکی یا بزرگسالی به آبلهمرغان مبتلا شود، کاملاً از بدن خارج نمیشود؛ بلکه در اعصاب نزدیک نخاع یا اعصاب ناحیه لوزهها پنهان باقی میماند. این ویروس ممکن است سالها خاموش بماند و هیچ نشانهای ایجاد نکند. اما در شرایط خاصی مانند کاهش سطح ایمنی بدن، استرس شدید، بیماریهای مزمن یا افزایش سن دوباره فعال میشود و اینبار بهجای ایجاد آبلهمرغان، زونا را به وجود میآورد.
زونا معمولاً در یک سمت بدن ظاهر میشود و دانههای آن در مسیر یک عصب مشخص حرکت میکنند. به همین دلیل، بیشتر افراد دانهها را مانند یک نوار یا خط مشاهده میکنند. محل ظاهر شدن زونا در بیشتر مواقع روی سینه، پهلو، کمر یا شکم است؛ اما این بیماری میتواند روی صورت، گردن و حتی اطراف چشم هم دیده شود.
چرا ویروس آبلهمرغان دوباره فعال میشود؟
فعال شدن مجدد ویروس دلایل مختلفی دارد، اما مهمترین آنها به سطح ایمنی بدن مربوط میشود. برخی عوامل اصلی عبارتند از:
۱. افزایش سن
افراد بالای ۵۰ سال بیشتر در معرض ابتلا به زونا هستند. سیستم ایمنی با افزایش سن ضعیفتر میشود و امکان فعال شدن دوباره ویروس افزایش پیدا میکند.
۲. استرس عصبی شدید
استرس طولانیمدت یا فشارهای روحی شدید میتواند سیستم دفاعی بدن را مختل کند و باعث بیدار شدن ویروس نهفته شود.
۳. بیماریهای مزمن
دیابت، بیماریهای قلبی، نارسایی کلیه، بیماریهای خودایمنی و سرطان نمونههایی از بیماریهایی هستند که احتمال بروز زونا را بیشتر میکنند.
۴. مصرف داروهای تضعیفکننده سیستم ایمنی
داروهایی مثل کورتونهای قوی، داروهای مورد استفاده در پیوند اعضا و برخی داروهای درمان سرطان باعث کاهش قدرت دفاعی بدن میشوند و امکان فعال شدن ویروس را بالا میبرند.
۵. کمخوابی و ضعف عمومی
خواب ناکافی، تغذیه نامناسب یا خستگی شدید باعث افت ایمنی میشوند و زمینه بروز زونا را فراهم میکنند.
۶. ابتلا به عفونتهای ویروسی
گاهی اوقات ابتلا به سایر ویروسها بدن را ضعیف میکند و ویروس پنهانشده آبلهمرغان فرصت فعال شدن پیدا میکند.
علائم بیماری زونا
زونا معمولاً در سه مرحله بروز میکند و شناخت هر مرحله به فرد کمک میکند بهتر متوجه شود چه اتفاقی در بدنش در حال رخ دادن است.
مرحله اول: علائم اولیه و هشداردهنده
این مرحله ممکن است یک تا سه روز طول بکشد و علائم پوستی هنوز دیده نمیشود. مهمترین نشانهها عبارتاند از:
- درد یا سوزش در یک نقطه خاص
- خارش یا مورمور
- حساسیت زیاد پوست
- احساس تیرکشیدن یا برقگرفتگی
- گاهی سردرد و بیحالی
در این مرحله، بسیاری از افراد تصور میکنند مشکل از عضله یا پوست است، زیرا هنوز دانهای ظاهر نشده است.
مرحله دوم: بروز دانهها
حدود دو تا چهار روز بعد از شروع درد، دانههای کوچک و قرمز روی پوست ظاهر میشوند. این دانهها به سرعت پر از مایع میشوند و ظاهری شبیه تاولهای کوچک دارند.
ویژگیهای مهم این مرحله:
- دانهها فقط در یک سمت بدن هستند.
- بهصورت نواری یا خطی ظاهر میشوند.
- ممکن است محل آنها بسیار حساس و دردناک باشد.
- گاهی همراه با تب یا خستگی شدید هستند.
مرحله سوم: خشک شدن و تشکیل پوسته
پس از حدود یک هفته، تاولها کمکم خشک میشوند و پوسته ایجاد میشود. این پوستهها طی یکی دو هفته میافتند. اما نکته مهم این است که درد زونا ممکن است حتی بعد از افتادن پوستهها هم ادامه داشته باشد.
درد زونا چگونه است؟
افرادی که زونا را تجربه کردهاند، معمولاً از درد شدید آن بهعنوان یکی از آزاردهندهترین دردهای طول عمر خود یاد میکنند. نشانههای درد زونا عبارت است از:
- تیر کشیدن ناگهانی
- سوزش شدید
- درد تیز و برقمانند
- احساس داغی یا سوزنسوزن شدن
- افزایش درد با لمس یا تماس لباس
درد زونا ممکن است شبها شدیدتر شود و خواب فرد را مختل کند.
آیا بیماری زونا مسری است؟
زونا از فرد مبتلا به فرد دیگر منتقل نمیشود، اما ویروس آن میتواند فردی را که قبلاً آبلهمرغان نگرفته است، دچار آبلهمرغان کند.
نکات مهم درباره انتقال:
- انتقال از طریق تماس مستقیم با مایع داخل تاولها انجام میشود.
- اگر تاولها خشک شده و پوسته بسته باشند، احتمال انتقال بسیار کم است.
- تماس پوستی نزدیک، خطر را افزایش میدهد.
- انتقال از طریق هوا مانند آبلهمرغان اتفاق نمیافتد.
پس از ابتلا به آبلهمرغان، آن فرد در آینده ممکن است زونا بگیرد اما زونا مستقیماً به زونا منتقل نمیشود.
دوره بیماری زونا
دوره بیماری معمولاً دو تا شش هفته طول میکشد. بسیاری از افراد پس از خشک شدن دانهها بهبود پیدا میکنند، اما برخی ممکن است تا ماهها یا حتی سالها درد عصبی باقیمانده داشته باشند.
عوارض احتمالی زونا
زونا اگرچه در بیشتر افراد طی چند هفته برطرف میشود، اما گاهی عوارضی ایجاد میکند که در صورت عدم درمان بهموقع میتواند جدی باشد.
مهمترین عوارض:
- درد عصبی طولانیمدت (نورالژی)
- عفونت پوستی بهدلیل خاراندن
- زونا در چشم و کاهش بینایی
- ضعف عضلانی موقت
- حساسیت شدید پوست
در ادامه مقاله، تمام این عوارض با جزئیات کامل بررسی میشود.
زونا در چه قسمتهایی از بدن ظاهر میشود؟
ویروس میتواند در هر مسیری که عصب وجود دارد ظاهر شود، اما برخی نقاط شایعترند:
زونا در کمر و پهلو
شایعترین محل بروز زونا روی پهلو، کمر و شکم است. در این نواحی تاولها معمولاً به شکل نواری دیده میشوند و درد آنها شدید است، زیرا اعصاب این ناحیه حساس هستند.
زونا روی صورت
وقتی ویروس در اعصاب صورت فعال میشود، درد و علائم شدیدتر خواهد بود.
علائم ممکن است شامل:
- درد پشت گوش
- تاول روی گونه یا پیشانی
- ضعف موقت عضلات صورت
زونا در اطراف چشم
نوع خطرناک بیماری محسوب میشود و ممکن است بینایی را تهدید کند.
نشانهها:
- قرمزی و درد شدید چشم
- تاری دید
- تورم پلک
- اشکریزش زیاد
زونا در دهان
ممکن است باعث درد شدید دهان، مشکل در غذا خوردن و تغییر طعم شود.
زونا در گردن
این نوع زونا باعث سختی گردن، درد تیرکشنده و افزایش حساسیت پوست میشود.
روشهای تشخیص زونا
تشخیص معمولاً بر اساس ظاهر تاولها و توصیف درد انجام میشود.
پزشک ممکن است:
- محل قرارگیری دانهها
- نوع درد
- سابقه آبلهمرغان
- سن و وضعیت ایمنی
را بررسی کند. در موارد پیچیده، نمونهگیری از مایع تاولها انجام میشود.
روشهای درمان زونا
درمان این بیماری معمولاً بر کنترل درد، کاهش التهاب، جلوگیری از عفونت و کوتاه کردن دوره بیماری تمرکز دارد. هرچه درمان زودتر شروع شود، نتیجه بهتر خواهد بود.
درمان دارویی
داروهای ضدویروس مهمترین قدم درمان هستند و در صورتی که طی ۷۲ ساعت اول شروع علائم مصرف شوند، بیشترین اثر را دارند. این داروها به کاهش شدت دانهها، کاهش مدت بیماری و پیشگیری از عوارض کمک میکنند. همراه با داروهای ضدویروس، معمولاً از داروهای کنترلکننده درد مانند مسکنهای رایج نیز استفاده میشود. در موارد درد بسیار شدید، پزشک ممکن است از داروهای قویتری استفاده کند.
مراقبتهای پوستی و بهداشت
برای تسریع درمان، مراقبت از پوست ناحیه درگیر اهمیت زیادی دارد:
- خشک نگه داشتن پوست
- شستوشوی آرام با آب ولرم
- پرهیز از خاراندن
- استفاده نکردن از کرمهای تحریککننده
- تعویض مرتب لباسهای در تماس با ناحیه
- استفاده از کمپرس سرد برای کاهش التهاب
مراقبت صحیح از پوست باعث جلوگیری از عفونت و کاهش التهاب میشود.
درمانهای خانگی
برخی روشها میتوانند به کاهش علائم کمک کنند:
- کمپرس سرد چند بار در روز
- مصرف مایعات کافی
- حمام با آب ولرم
- استفاده از لوسیونهای ملایم مانند کالامین
- استفاده از لباسهای نخی و آزاد
- استراحت کافی و خواب کافی
این روشها درمان اصلی نیستند اما به کاهش درد و بهبود احساس عمومی کمک میکنند.
درمانهای کمکی
در صورت ادامه درد پس از بهبود دانهها، از روشهای کمکی استفاده میشود؛ مانند:
- فیزیوتراپی
- طب سوزنی
- ماساژ ملایم
- تکنیکهای آرامسازی و مدیریت استرس
این روشها مخصوصاً برای کنترل درد عصبی طولانیمدت کاربرد دارند.
درد عصبی پس از زونا (نورالژی)
یکی از شناختهشدهترین عوارض زونا، درد عصبی طولانیمدت است که ممکن است حتی پس از بهبود کامل دانهها ادامه داشته باشد. این عارضه زمانی ایجاد میشود که ویروس به عصبها آسیب وارد کند و عملکرد آنها برای مدتی مختل شود.
این درد ممکن است چند ماه یا حتی یک سال طول بکشد و معمولاً با موارد زیر همراه است:
- سوزش شدید
- درد تیرکشنده
- احساس لمس دردناک حتی با تماس لباس
- حساسیت بسیار زیاد پوست
افرادی که سن بالاتری دارند یا دیر درمان را شروع کردهاند احتمال بیشتری برای ابتلا به این عارضه دارند.
تغذیه مناسب برای افراد مبتلا به زونا
نوع تغذیه در دوران زونا میتواند به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک کند. مواد غذایی مناسب شامل موارد زیر است:
- میوهها و سبزیجات تازه
- غذاهای سرشار از ویتامین C مانند پرتقال، کیوی و فلفل دلمهای
- غذاهای غنی از روی مانند گوشت سفید و حبوبات
- غذاهای حاوی پروتئین باکیفیت
- آب کافی و نوشیدنیهای طبیعی
مواد غذایی التهابزا مانند غذاهای سرخشده، شیرینیهای بسیار شیرین و نوشیدنیهای انرژیزا بهتر است کاهش پیدا کنند.
استرس و نقش آن در فعال شدن زونا
استرس طولانیمدت یکی از مهمترین عوامل ایجادکننده زونا محسوب میشود. تنشهای روحی عملکرد سیستم ایمنی را تضعیف میکند و این شرایط فرصتی برای فعال شدن ویروس خاموش فراهم میسازد. مدیریت استرس با روشهایی مانند تنفس عمیق، ورزشهای سبک، خواب کافی و کاهش عوامل تنشزا میتواند نقش مهمی در کنترل بیماری داشته باشد.
زونا در کودکان
اگرچه این بیماری بیشتر در بزرگسالان دیده میشود، اما کودکان نیز میتوانند به آن مبتلا شوند. علائم در کودکان معمولاً خفیفتر است و دوره بیماری کوتاهتر خواهد بود.
مهمترین نکات درباره زونا در کودکان عبارتاند از:
- احتمال انتقال ویروس از زونا به کودک بیشتر است، زیرا ممکن است آبلهمرغان نگرفته باشد.
- درد در کودکان کمتر است.
- خطر عوارض کمتر است.
- درمان با داروی ضدویروس فقط در شرایط خاص لازم است.
زونا در بارداری
زونا در دوران بارداری معمولاً خطر جدی برای مادر یا جنین ایجاد نمیکند، زیرا مادر قبلاً ویروس آبلهمرغان را داشته است.
نکات مهم:
- خطر انتقال ویروس به جنین بسیار کم است.
- درمان باید تحت نظر پزشک انجام شود.
- تب یا درد شدید باید کنترل شود.
- مادر باید از تماس با افرادی که آبلهمرغان نگرفتهاند خودداری کند.
زونا در سالمندان
سالمندان بیشترین گروه در معرض ابتلا به زونا هستند. سیستم ایمنی ضعیفتر و بیماریهای زمینهای نقش اصلی در این موضوع دارند.
نکات مهم درباره زونا در سالمندان:
- شدت درد بیشتر است.
- احتمال بروز عوارض بالاتر است.
- درمان باید سریع آغاز شود.
- مراقبت پوستی و تغذیه مناسب اهمیت زیادی دارد.
عفونت پوستی در اثر زونا
خارش شدید و تماس دست آلوده با تاولها میتواند باعث ورود باکتریها و ایجاد عفونت پوستی شود.
علائم عفونت پوستی شامل:
- قرمزی شدید
- تورم
- افزایش درد
- چرکی شدن تاولها
- بوی ناخوشایند
در این موارد حتماً باید درمان آنتیبیوتیکی آغاز شود.
زونا و چشم
این نوع زونا یکی از خطرناکترین انواع بیماری است. علائم درگیر شدن چشم عبارت است از:
- درد اطراف چشم
- قرمزی و التهاب
- تاری دید
- حساسیت زیاد به نور
- تاول روی پلک یا پیشانی
در این حالت، مراجعه فوری به پزشک ضروری است، زیرا ممکن است بینایی دچار مشکل شود.
تفاوت زونا و آلرژی پوستی
بسیاری از افراد در ابتدا تصور میکنند دانهها مربوط به حساسیت یا آلرژی است. تفاوتهای اصلی به شرح زیر است:
- زونا معمولاً در یک سمت بدن دیده میشود؛ آلرژی دوطرفه است.
- زونا با درد شدید همراه است؛ آلرژی معمولاً خارش دارد.
- زونا مسیر عصبی دارد؛ آلرژی پراکندهتر است.
- زونا با تب همراه میشود، اما حساسیت معمولاً چنین نیست.
واکسن زونا
یکی از موثرترین روشهای پیشگیری از زونا، تزریق واکسن مخصوص این بیماری است.
ویژگیهای واکسن:
- مخصوص افراد بالای ۵۰ سال توصیه میشود.
- احتمال ابتلا را کاهش میدهد.
- شدت بیماری را کم میکند.
- خطر درد عصبی را بسیار کم میکند.
افراد دارای بیماریهای خاص باید درباره زمان تزریق با پزشک مشورت کنند.
مدت زمان بهبودی زونا
بهبودی کامل معمولاً بین سه تا شش هفته طول میکشد. سرعت بهبود به عوامل زیر بستگی دارد:
- شروع سریع درمان
- سن فرد
- وضعیت سیستم ایمنی
- محل درگیری پوست
- مراقبتهای پوستی
در صورت شروع درمان در روزهای اول، دوره بیماری بسیار کوتاهتر خواهد بود.
آیا زونا دوباره تکرار میشود؟
بیشتر افراد فقط یکبار در طول زندگی دچار زونا میشوند، اما در برخی افراد ممکن است دوباره ظاهر شود.
عوامل افزایشدهنده احتمال تکرار:
- استرس شدید
- سیستم ایمنی ضعیف
- سن بالا
- ابتلا به بیماریهای مزمن
- شروع دیرهنگام درمان
خواب، استراحت و نقش آن در بهبود
خواب کافی و استراحت مناسب، از عوامل مهم در بهبودی سریعتر محسوب میشود. بدن برای مقابله با ویروس به انرژی و توان کافی نیاز دارد. بیخوابی یا فعالیت بیش از حد باعث افزایش درد و طولانی شدن بیماری میشود.
مراقبت از پوست بعد از درمان
حتی پس از خشک شدن دانهها، پوست نیاز به مراقبت دارد:
- استفاده از مرطوبکنندههای ملایم
- پرهیز از آفتاب شدید
- عدم خاراندن پوست
- استفاده از لباسهای نخی
- جلوگیری از تعریق شدید در ناحیه آسیبدیده
این مراقبتها از باقیماندن لکههای پوستی جلوگیری میکند.
زونا و ورزش
ورزش سبک مانند پیادهروی آرام مشکلی ایجاد نمیکند، اما باید از فعالیتهای شدید که باعث تعریق زیاد و اصطکاک پوست میشود پرهیز کرد.
بهترین فعالیتها:
- حرکات کششی آرام
- پیادهروی کوتاه
- حرکات تنفسی
فعالیت شدید میتواند باعث تحریک پوست و افزایش درد شود.
زونا و رابطه جنسی
در صورتی که تاولها خشک نشده باشند، احتمال انتقال ویروس به فردی که آبلهمرغان نگرفته وجود دارد.
نکات مهم:
- تا زمان خشک شدن کامل دانهها بهتر است رابطه جنسی انجام نشود.
- تماس پوستی نزدیک باعث انتقال میشود.
- پس از خشک شدن تاولها، خطر انتقال بسیار کم است.
زونا و کار یا مدرسه
در بیشتر موارد نیاز به استراحت مطلق نیست.
- اگر دانهها پوشیده باشند، فرد میتواند به کار یا مدرسه برود.
- اگر درد شدید باشد، بهتر است چند روز استراحت صورت گیرد.
- افراد شاغل در مراکز درمانی یا مهدکودکها باید با احتیاط بیشتری رفتار کنند.
سوالات متداول
آیا زونا خطرناک است؟
در بیشتر افراد خطرناک نیست، اما اگر در چشم یا صورت ظاهر شود یا فرد بیماری زمینهای داشته باشد، خطر عوارض جدی بیشتر میشود.
آیا زونا مسری است؟
خود زونا منتقل نمیشود، اما مایع داخل تاولها میتواند فردی را که قبلاً آبلهمرغان نگرفته است، دچار آبلهمرغان کند.
آیا ممکن است بدون دانه پوستی زونا گرفت؟
بله. در برخی افراد فقط درد عصبی وجود دارد و دانهها ظاهر نمیشود. این حالت نادر اما ممکن است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر تاولها روی صورت یا چشم ظاهر شوند، درد بسیار شدید باشد، یا فرد دچار بیماری زمینهای باشد، لازم است سریع مراجعه شود.
آیا زونا در کودکان هم دیده میشود؟
بله، اما معمولاً خفیفتر از بزرگسالان است و دوره بیماری کوتاهتر خواهد بود.
بهترین زمان شروع درمان زونا چه زمانی است؟
بهترین زمان، ۷۲ ساعت اول شروع درد یا ظاهر شدن دانهها است. هرچه درمان زودتر آغاز شود، مدت بیماری کوتاهتر خواهد بود.
آیا زونا باز هم تکرار میشود؟
بیشتر افراد فقط یکبار به زونا مبتلا میشوند، اما در برخی افراد با ایمنی ضعیف ممکن است تکرار شود.
آیا لکههای پوستی بعد از زونا باقی میماند؟
در برخی افراد، مخصوصاً پوستهای روشن، ممکن است لکههایی باقی بماند که معمولاً پس از چند هفته تا چند ماه کمرنگ میشود.
آیا واکسن زونا موثر است؟
بله. واکسن احتمال ابتلا و شدت بیماری را کاهش میدهد و مخصوصاً به افراد بالای ۵۰ سال توصیه میشود.
