افکار مزاحم چه هستند و با ما چه می کنند؟
گاهی اوقات، یک فکر کاملاً تکان‌دهنده، انگار از ناکجاآباد، به ذهن شما خطور می‌کند. شاید تصویری از مشت زدن به کسی یا منحرف کردن ناگهانی اتومبیل خود به سمت ترافیک. جای تعجب نیست که چنین افکاری شما را غافلگیر کرده و باعث نگرانی و دلهره شدید شوند.
شاید برایتان سوال باشد: اصلاً چرا چنین سناریوهای هولناکی باید به ذهن شما خطور کند؟!
این‌ها «افکار مزاحم» نامیده می‌شوند و پدیده‌ای غیرمعمول نیستند. در ادامه بررسی می‌کنیم که این افکار می‌توانند چه شکلی داشته باشند و از کجا ممکن است سرچشمه بگیرند.
افکار مزاحم دقیقاً چه هستند؟
افکار مزاحم، همانطور که از نامشان پیداست، افکار، تصاویر یا وسوسه‌هایی هستند که ناخواسته به ذهن شما راه پیدا می‌کنند. آن‌ها اغلب ماهیتی خشونت‌آمیز، آزاردهنده یا پریشان‌کننده دارند. جالب است بدانید که هر کسی ممکن است آن‌ها را تجربه کند.
در اینجا به چند شیوه‌ای که ممکن است این افکار ظاهر شوند، اشاره می‌کنیم:
- افکار خاص: این افکار می‌توانند به‌صورت تصادفی یا در واکنش به موقعیت‌های خاصی ظاهر شوند. به عنوان مثال، اگر یکی از والدینتان بیمار شود، ممکن است به‌طور مداوم نگران مرگ آن‌ها باشید.
- تصاویر: این‌ها صحنه‌هایی هستند که فیلم‌گونه در ذهن شما پخش می‌شوند؛ مثلاً اگر کسی در بزرگراه جلوی شما بپیچد، ممکن است به‌وضوح خود را در حال راندن او به بیرون از جاده تصور کنید.
- وسوسه‌ها یا تمایلات ناخواسته: این‌ها افکار اصرارآمیزی هستند که به شما می‌گویند کاری را انجام دهید که در واقع نمی‌خواهید انجام دهید؛ مثلاً اگر از شغل خود ناراضی هستید، ممکن است احساس اجبار کنید که از در بیرون بروید و هرگز بازنگردید.
نکته مهم این است که هر چقدر بیشتر تلاش کنید یک فکر مزاحم را نادیده بگیرید یا آن را کنار بزنید، احتمال بیشتری دارد که بیشتر به ذهن شما بچسبد.
نمونه‌هایی از افکار مزاحم
اگرچه این فهرست قطعاً شامل تمام انواع افکار مزاحم نیست، اما ممکن است به شما کمک کند تا بهتر افکار خود را شناسایی و دسته‌بندی کنید:
- شک و تردیدها: این رایج‌ترین دسته از افکار مزاحم است و شامل نگرانی‌های مداوم در مورد روابط می‌شود مثلا افکاری مانند «دوستانم همه مخفیانه از من متنفرند» در این دسته قرار دارند. همچنین افکار مرتبط با وظایف روزمره مانند اینکه «آیا مطمئنم درب پارکینگ را قفل کرده‌ام؟» یا «ممکن است قبل از بیرون رفتن، به‌طور تصادفی به اجاق گاز برخورد کرده و آن را روشن کرده باشم؟».
- شرمساری: ممکن است نگرانی‌های مداومی در مورد انجام کاری تحقیرآمیز در مقابل دیگران تجربه کنید، مانند افتادن از پله‌ها، ناگهان به زبان آوردن چیزی نامناسب در محل کار.
- آسیب رساندن به خود: این افکار مزاحم ممکن است حتی اگر هرگز افکار خودکشی یا حتی جدی به خودکشی فکر نکرده‌اید، به سراغتان بیایند. به عنوان مثال، ممکن است در حال خرد کردن سبزیجات باشید و ناگهان تصور کنید چاقو را در دست خود فرو می‌برید. یا در حالی که بالای یک پل هوایی با منظره‌ای زیبا ایستاده‌اید، تصور کنید پریدن از آنجا چه حسی خواهد داشت.
- آسیب رساندن به دیگران: افکار خشونت‌آمیز مزاحم می‌توانند بسیار پریشان‌کننده باشند و در تضاد با ارزش‌ها و نیت‌های شما قرار گیرند، به گونه‌ای که به چیزهایی فکر کنید که هرگز انجام نخواهید داد، مانند سیلی زدن به یک غریبه یا ارتکاب جنایتی هولناک. یک مطالعه نشان داد که ۷۰ تا ۱۰۰ درصد از مادران تازه فارغ‌شده، افکار مزاحم در مورد اتفاق بدی که برای کودکشان می‌افتد را تجربه کرده‌اند؛ نیمی از آن‌ها تصور کردند که خودشان مسبب آن آسیب هستند.
- نگرانی‌های سلامتی: افکار مزاحم در مورد «آلودگی» می‌توانند باعث شوند در مورد میکروب‌ها یا بیماری‌ها وسواس پیدا کنید. به عنوان مثال، «اگر آن دکمه آسانسور را لمس کنم، ممکن است بیمار شوم» یا «دکتر می‌گوید فقط سرما خورده‌ام، اما چه می‌شود اگر واقعاً سرطان گرفته باشم؟».
- گفتگوی درونی منفی: گفتگوی درونی منفی مانند «چقدر بازنده‌ام» و «اصلاً کسی مرا دوست ندارد» انواعی از افکار مزاحم هستند که هم می‌توانند از عزت نفس پایین ناشی شوند و هم به آن دامن بزنند.
- افکار جنسی ناخواسته: این دسته از افکار مزاحم که به‌خصوص ناراحت‌کننده هستند، می‌توانند باعث شوند به فعالیت‌های جنسی فکر کنید که تابو، خشونت‌آمیز، مضر یا به هر شکل دیگری آزاردهنده هستند. بحث در مورد این افکار با دیگران، از جمله درمانگر، به دلیل انگ اجتماعی مرتبط با آن‌ها، می‌تواند به‌شدت دشوار باشد.
- خاطرات آسیب‌زا: اگر در گذشته رویداد آسیب‌زایی مانند تصادف رانندگی، اعزام به مأموریت جنگی، تجاوز جنسی یا بلای طبیعی را تجربه کرده‌اید، افکار مزاحم می‌توانند به شکل فلاش‌بک‌ها، یادآوری‌ها یا جرقه‌های کوچک فکری یا تصاویر ذهنی ظاهر شوند. این افکار در اختلال استرس پس از حادثه رایج هستند.
- گناه و غیراخلاقی بودن: افکار مزاحم مبتنی بر فرهنگ و ایمان می‌توانند شامل ترس‌های مداومی باشند که خدا را ناراحت خواهید کرد یا ناخواسته کاری را انجام خواهید داد که برخلاف باورهای مذهبی شماست.
چه چیزی باعث افکار مزاحم می‌شود؟
از آنجایی که افکار مزاحم می‌توانند تا این حد غافلگیرکننده و ناراحت‌کننده باشند، ممکن است احساس کنید حتماً دلیلی برای آن‌ها وجود دارد. اما همیشه اینطور نیست و گاهی اوقات آن‌ها کاملاً تصادفی هستند.
تا به حال کنجکاو شده‌اید که پرواز چه حسی دارد یا با موهای رنگین‌کمانی چه شکلی می‌شوید؟ این افکار ناگهانی بی‌ضرر هستند، به همین دلیل شما را مانند افکار مزاحم متوقف نمی‌کنند. اما آن‌ها هم واقعاً از جای خاصی سرچشمه نمی‌گیرند، که این واقعیت را نشان می‌دهد که گاهی اوقات افکار غیرمنتظره به‌سادگی ظاهر می‌شوند.
اما افکار مزاحم می‌توانند از شرایط دیگری نیز ناشی شوند:
- استرس: رویدادهای مختل‌کننده مانند استرس کاری، جدایی یا جابه‌جایی می‌توانند شما را مستعد پذیرش افکار مزاحم کنند. اگر هر نوع استرسی در زندگی‌تان دارید، ممکن است بیشتر مستعد گیر افتادن در این افکار باشید.
- اضطراب: اضطراب می‌تواند توانایی شما در تنظیم احساسات را پیچیده کند. افکار مزاحم اغلب با چیزی که از قبل در موردش مضطرب هستید، مرتبط هستند. اگر در مورد یک چیز مضطرب باشید، خیلی راحت می‌توانید در مورد چیزهای دیگر هم مضطرب شوید.
- اختلال وسواس فکری عملی: این اختلال بخشی از ویژگی‌هایش وسواس فکری است، که همان افکار مزاحم ناخواسته، ماندگار و تکراری هستند.
- سایر اختلالات سلامت روان: افکار مزاحم با سایر اختلالات سلامت روان مانند اختلال اضطراب فراگیر، ADHD (اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی)، اختلال افسردگی اساسی و اختلالات خوردن نیز مرتبط هستند. داشتن مشکلات متعدد سلامت روان می‌تواند مدیریت افکار مزاحم را دشوارتر کند. همانطور که همه ما مقدار محدودی پول و زمان داریم، منابع ذهنی و عاطفی ما نیز همینطور هستند.
- کمبود خواب: هر چه کمتر بخوابید، احتمال تجربه افکار مزاحم بیشتر می‌شود. احتمالاً به این دلیل که از نظر ذهنی بیش از حد خسته هستید که بتوانید منطقی فکر کنید، تمرکز کنید و بر روی کار بمانید. در نهایت، این می‌تواند خطر ابتلا به اختلال اضطراب یا سایر اختلالات سلامت روان را افزایش دهد.
- عدم تعادل هورمونی: سطوح متغیر استروژن و پروژسترون می‌توانند باعث مشکلاتی مانند اختلالات خواب و تغییرات خلقی شوند، که برخی افراد می‌گویند در دوره‌های تخمک‌گذاری، قاعدگی، بارداری، پیش‌از یائسگی و یائسگی، افکار مزاحم را به همراه دارند.
آیا افکار مزاحم طبیعی هستند؟
بله. یک مطالعه نشان داد که تقریباً ۹۴ درصد از شرکت‌کنندگان در سه ماه گذشته حداقل یک فکر مزاحم را تجربه کرده‌اند!
داشتن افکار مزاحم هیچ چیز در مورد شخصیت یا ارزش‌های شما نمی‌گوید. در لحظه، فکر کردن به چیزی ترسناک یا آزاردهنده می‌تواند باعث شود عمیقاً احساس شرمندگی کنید. اما داشتن یک فکر به این معنی نیست که شما می‌خواهید بر اساس آن عمل کنید. به یاد داشته باشید: ویژگی بارز افکار مزاحم این است که آن‌ها ناخواسته هستند. آن‌ها افکاری هستند که شما نمی‌خواهید داشته باشید، در مورد کارهایی که نمی‌خواهید انجام دهید.
مردم اغلب باور دارند که اگر فکری داشته باشند، آن فکر درست است و اگر مدام آن را تکرار کنند، پس حتما درست است. اما فقط به این دلیل که فکری دارید، آن فکر درست نمی‌شود. مگر اینکه بر اساس آن عمل کنید، در غیر این صورت هیچ تأثیری بر واقعیت ندارد.
خوشبختانه، گام‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای توقف افکار مزاحم بردارید و اجازه دهید آن‌ها از کنار شما عبور کنند. راهکارهایی مانند ذهن‌آگاهی و تکنیک‌های ریشه‌یابی-آرام‌سازی، همراه با روان‌درمانی، می‌توانند کمک‌کننده باشند.
شما نمی‌توانید چیزی را که منجر به لحظه داشتن این فکر مزاحم شده است، تغییر دهید، اما می‌توانید به آن پاسخ متفاوتی بدهید تا به مشکلی بزرگ‌تر از آنچه واقعاً هست تبدیل نشود. صرفاً مسئله پیدا کردن و استفاده از راهکارهای مناسب برای کمک به کنار آمدن با آن است.
منبع: clevelandclinic
