یدتراپی چیست و چه کاربردی در درمان بیماری تیروئید دارد؟
بیماری‌های تیروئیدی، به‌ویژه پرکاری تیروئید و برخی از انواع سرطان‌های تیروئید، یکی از شایع‌ترین اختلالات غدد درون‌ریز در جهان به شمار می‌روند. درمان این بیماری‌ها بسته به شدت، نوع اختلال و وضعیت سلامت عمومی بیمار می‌تواند متفاوت باشد.
یکی از روش‌های نوین، دقیق و بسیار مؤثر در درمان این اختلالات، یدتراپی یا درمان با ید رادیواکتیو است. این روش، به‌عنوان یک درمان هدفمند و غیرتهاجمی، توانسته نقش بسیار مهمی در بهبود عملکرد تیروئید یا نابودسازی سلول‌های سرطانی تیروئید ایفا کند.
یدتراپی نه تنها توانایی بازگرداندن تعادل هورمونی بدن را دارد، بلکه در برخی موارد جایگزین جراحی‌های پرخطر می‌شود. با این حال، آگاهی از نحوه عملکرد، مزایا، عوارض و مراقبت‌های قبل و بعد از یدتراپی برای بیماران و خانواده‌های آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
در این مقاله، به‌صورت کامل و علمی به معرفی یدتراپی، کاربردها، نکات ایمنی و توصیه‌های تخصصی خواهیم پرداخت تا تصمیم‌گیری درمانی برای شما آسان‌تر و آگاهانه‌تر باشد.
یدتراپی چیست؟
یدتراپی یا درمان با ید رادیواکتیو (RAI Therapy) یکی از روش‌های تخصصی برای درمان بیماری‌های تیروئید است. در این روش از ید رادیواکتیو استفاده می‌شود که توسط غده تیروئید جذب می‌شود و سلول‌های فعال یا سرطانی تیروئید را از بین می‌برد.
این درمان به‌صورت خوراکی (قرص یا مایع) انجام می‌شود و بیشتر در موارد زیر کاربرد دارد:
- درمان پرکاری تیروئید یا بیماری گریوز
- حذف باقی‌مانده‌های بافت تیروئید بعد از عمل جراحی
- درمان سرطان تیروئید پاپیلری یا فولیکولار (غالب‌ترین نوع سرطان تیروئید)
عملکرد ید رادیواکتیو در بدن چگونه است؟
غده تیروئید به‌طور طبیعی ید را از طریق جریان خون جذب می‌کند تا هورمون‌های تیروئیدی تولید کند. در یدتراپی، ید رادیواکتیو وارد بدن شده و به‌طور انتخابی توسط تیروئید جذب می‌شود.
اما برخلاف ید معمولی، ید رادیواکتیو انرژی منتشر می‌کند که باعث تخریب سلول‌های تیروئید می‌شود. این انرژی فقط در همان ناحیه جذب شده عمل می‌کند و تأثیر سیستمیکی روی کل بدن ندارد.
یدتراپی برای چه کسانی توصیه می‌شود؟
این روش درمانی معمولاً برای افراد زیر تجویز می‌شود:
- افرادی که دچار گریوز یا گواتر سمی منتشر هستند.
- بیماران با ندول سمی تیروئید.
- کسانی که بعد از جراحی سرطان تیروئید نیاز به تخریب بافت باقی‌مانده دارند.
- کسانی که درمان دارویی مؤثر نبوده یا عوارض شدیدی ایجاد کرده است.
مزایای یدتراپی چیست؟
- درمان غیرتهاجمی و بدون نیاز به جراحی.
- بسیار هدفمند و با آسیب محدود به سلول‌های سالم.
- معمولاً با یک دوز درمانی پاسخ خوبی مشاهده می‌شود.
- نرخ بالای موفقیت درمانی در سرطان تیروئید (تا ۸۵٪).
عوارض جانبی یدتراپی
هرچند این درمان ایمن است، اما ممکن است با عوارض موقتی یا طولانی‌مدت همراه باشد. شایع‌ترین عوارض عبارتند از:
- خشکی دهان یا تغییر حس چشایی
- تهوع و ناراحتی گوارشی در روزهای اول
- التهاب غدد بزاقی
- یبوست یا تغییرات گوارشی
- در موارد نادر، کاهش عملکرد تیروئید (کم‌کاری) در بلندمدت
آمادگی قبل از یدتراپی
برای اینکه درمان اثربخش باشد، بیمار باید موارد زیر را رعایت کند:
- رژیم غذایی کم ید برای ۱ تا ۲ هفته قبل از درمان.
- قطع داروهای ضدتیروئید مثل متی‌مازول، معمولاً ۵ تا ۷ روز قبل.
- اگر جراحی تیروئید انجام شده، سطح TSH باید بالا برود.
مراقبت‌های بعد از یدتراپی
1. قرنطینه موقت
بعد از مصرف ید رادیواکتیو، بدن تا چند روز میزان کمی تشعشع از خود منتشر می‌کند. به همین دلیل معمولاً بیمار باید ۲ تا ۵ روز در قرنطینه خانگی بماند و از افراد خصوصاً کودکان و زنان باردار فاصله بگیرد.
2. افزایش مصرف مایعات
برای تسریع دفع ید اضافی از طریق ادرار، نوشیدن مایعات زیاد (آب یا آب‌میوه طبیعی) توصیه می‌شود.
3. مراقبت از دهان و غدد بزاقی
استفاده از آب‌نبات‌های ترش یا لیمو برای تحریک بزاق می‌تواند به کاهش آسیب به غدد بزاقی کمک کند.
4. شستن جداگانه ظروف و لباس‌ها
تا چند روز اول، از دیگران جدا باشید و لوازم شخصی را جداگانه بشویید.
ممنوعیت‌ها و احتیاط‌ها
- زنان باردار و شیرده نباید تحت یدتراپی قرار گیرند.
- تا ۶ ماه بعد از درمان، توصیه به بارداری نمی‌شود.
- در دوران شیردهی باید شیر دادن کاملاً قطع شود.
- بیمار باید از مصرف مکمل‌های حاوی ید یا مواد غذایی پر ید مانند نمک یددار، ماهی و جلبک اجتناب کند.
رژیم غذایی کم‌ید قبل از یدتراپی
انجمن تیروئید آمریکا توصیه می‌کند که رژیم کم‌ید حداقل ۱۰ تا ۱۴ روز قبل از شروع درمان رعایت شود.
ید به‌طور طبیعی در بسیاری از غذاها و مکمل‌ها وجود دارد، مخصوصاً در:
- نمک یددار
- محصولات لبنی (شیر، ماست، پنیر)
- غذاهای دریایی (ماهی، میگو، جلبک)
- تخم مرغ (به‌ویژه زرده)
- محصولات صنعتی حاوی رنگ یا افزودنی‌های دارای ید
- برای موفقیت درمان، باید مصرف همه این منابع ید را به حداقل رساند.
مواد غذایی مجاز در رژیم کم‌ید
در طول رژیم کم‌ید، می‌توان غذاهای زیر را با خیال راحت مصرف کرد:
- سبزیجات تازه یا منجمد بدون نمک اضافه
- برنج، ماکارونی، نان بدون لبنیات یا تخم مرغ (خانگی یا مخصوص رژیم)
- گوشت سفید و قرمز بدون فرآوری و نمک (پخته در خانه)
- روغن‌های گیاهی مانند زیتون، آفتابگردان، کانولا
- ادویه‌های طبیعی بدون نمک یا مواد افزودنی حاوی ید
- حبوبات پخته‌شده خانگی (عدس، لوبیا، نخود)
- قهوه و چای سیاه بدون شیر یا شیر خشک
- میوه‌های تازه و خشک‌شده بدون افزودنی
نکته مهم: در این رژیم فقط نمک بدون ید مجاز است. از نمک معمولی (یددار) به‌هیچ‌وجه استفاده نکنید.
مواد غذایی ممنوع در رژیم کم‌ید
موارد زیر باید به‌طور کامل حذف شوند:
- هر نوع نمک یددار
- لبنیات (شیر، ماست، بستنی، پنیر و…)
- تخم مرغ (زرده کاملاً ممنوع، سفیده در مقدار محدود مجاز است)
- محصولات دریایی (ماهی، میگو، جلبک، سوشی و…)
- خوراکی‌های صنعتی یا آماده که حاوی رنگ مصنوعی یا افزودنی هستند
- شکلات شیری و دسرهای حاوی لبنیات
- مکمل‌های حاوی ید یا مولتی‌ویتامین‌هایی که ید دارند
- فست‌فودها و غذاهای رستورانی که ترکیباتشان مشخص نیست
بررسی اثربخشی یدتراپی
حدود ۶ تا ۱۲ هفته پس از درمان، سطح هورمون‌های تیروئیدی بررسی می‌شود. اگر سطح TSH یا تیروگلوبولین تغییر نکرده باشد، ممکن است نیاز به تکرار دوز باشد.
نکته پایانی
چنانچه در حال آماده سازی برای یدتراپی هستید یا یکی از نزدیکان شما نیازمند این درمان است، اکیداً توصیه می شود که با پزشک متخصص غدد مشورت نموده و برنامه رژیم غذایی دقیق و شخصی سازی شده را از ایشان دریافت نمایید. هیچ رویکردی نمی تواند جایگزین تجربه بالینی متخصص گردد، با این حال، این راهنمایی ها می توانند به عنوان یک همراه مفید در مسیر درمان مورد استفاده قرار گیرند.
