افتادگی مثانه: علائم، علل و درمان‌های مؤثر
افتادگی مثانه یا سیستوسل یکی از مشکلات شایع در زنان است که به دلیل ضعف عضلات کف لگن و بافت‌های نگهدارنده ایجاد می‌شود. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که دیواره جلویی واژن ضعیف شده و باعث می‌شود مثانه به داخل واژن فرو بیفتد. علائم آن از احساس فشار در لگن گرفته تا مشکلات ادراری متغیر است. افتادگی مثانه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد، اما خوشبختانه با روش‌های درمانی مختلف، از تمرینات تقویت‌کننده تا جراحی، قابل کنترل است. در این مقاله، به بررسی کامل علل، نشانه‌ها و بهترین راه‌های درمان و پیشگیری از این عارضه می‌پردازیم.
علل افتادگی مثانه
افتادگی مثانه به دلیل تضعیف بافت‌های پشتیبان مثانه و واژن رخ می‌دهد. عوامل متعددی می‌توانند در ایجاد این ضعف نقش داشته باشند که مهم‌ترین موارد آنها عبارتند از:
1. زایمان طبیعی و آسیب‌های زایمانی
زایمان طبیعی، به‌ویژه اگر چندین بار اتفاق بیفتد یا طولانی و سخت باشد، می‌تواند به عضلات کف لگن فشار زیادی وارد کند. این فشار منجر به کشیدگی یا پارگی بافت‌های حمایت‌کننده واژن و مثانه می‌شود که در دراز مدت باعث افتادگی مثانه خواهد شد.
2. کاهش سطح استروژن پس از یائسگی
استروژن، هورمونی است که به حفظ استحکام و انعطاف‌پذیری عضلات و بافت‌های کف لگن کمک می‌کند. بعد از یائسگی، سطح استروژن کاهش می‌یابد و همین امر می‌تواند باعث تضعیف دیواره‌های واژن و افتادگی مثانه شود.
3. فشارهای مداوم بر کف لگن
فعالیت‌هایی که فشار زیادی بر عضلات کف لگن وارد می‌کنند، مانند بلند کردن اجسام سنگین، یبوست مزمن (زور زدن در هنگام دفع مدفوع) و سرفه‌های مداوم ناشی از مشکلات ریوی یا سیگار کشیدن، از عوامل خطر ابتلا به افتادگی مثانه هستند.
4. اضافه وزن و چاقی
داشتن وزن اضافی می‌تواند فشار بیشتری بر ساختارهای حمایتی لگن وارد کند و در نتیجه، احتمال بروز افتادگی مثانه را افزایش دهد. اگر دچار اضافه وزن هستید، پیشنهاد می‌کنیم نگاهی به برنامه بدنسازی چربی سوزی کل بدن با تمرکز بر شکم و پهلو بیندازید.
5. سابقه جراحی لگن
زنانی که سابقه جراحی‌هایی مانند هیسترکتومی (برداشتن رحم) دارند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای افتادگی مثانه باشند. این جراحی‌ها می‌توانند به بافت‌های حمایت‌کننده کف لگن آسیب برسانند و منجر به ضعف آنها شوند.
6. عوامل ژنتیکی
برخی از زنان به‌طور ژنتیکی بافت‌های ضعیف‌تری دارند که مستعد افتادگی مثانه هستند. اگر یکی از اعضای خانواده شما این مشکل را داشته باشد، احتمال بروز آن در شما نیز افزایش پیدا می‌کند.
7. افزایش سن
با بالا رفتن سن، عضلات و بافت‌های بدن به‌طور طبیعی ضعیف‌تر می‌شوند و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند. این روند طبیعی می‌تواند در بروز افتادگی مثانه نقش داشته باشد.
8. فعالیت‌های ورزشی سنگین
ورزش‌هایی مانند وزنه‌برداری که باعث افزایش فشار درون شکمی می‌شوند، می‌توانند در درازمدت به افتادگی مثانه منجر شوند. به همین دلیل، زنان ورزشکار باید از تمرینات مناسب برای تقویت عضلات کف لگن استفاده کنند.
علائم افتادگی مثانه
1. احساس فشار یا سنگینی در لگن
یکی از نخستین نشانه‌ها، احساس سنگینی، پری یا فشار در قسمت تحتانی شکم و داخل واژن است. این حس ممکن است در طول روز شدت بگیرد، به‌خصوص بعد از فعالیت‌های سنگین یا ایستادن طولانی‌مدت.
2. مشاهده یا لمس برآمدگی در واژن
در موارد شدیدتر، ممکن است فرد متوجه شود که یک برآمدگی یا توده از داخل واژن بیرون زده است. این حالت اغلب هنگام دوش گرفتن یا نشستن احساس می‌شود و می‌تواند نشانه‌ای از پیشرفت مشکل باشد.
3. مشکلات ادراری
- احساس تخلیه ناقص مثانه: فرد ممکن است پس از دفع ادرار همچنان حس کند که مثانه کاملاً خالی نشده است.
- افزایش دفعات ادرار: نیاز مداوم به دفع ادرار، حتی در زمانی که مقدار زیادی ادرار در مثانه وجود ندارد، یکی از علائم شایع است.
- نشت ادرار (بی‌اختیاری ادرار): فشار روی مثانه می‌تواند باعث نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه، خندیدن یا فعالیت‌های فیزیکی شود.
- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری: تخلیه ناقص مثانه می‌تواند محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها ایجاد کند و احتمال عفونت ادراری را افزایش دهد.
4. ناراحتی هنگام رابطه جنسی
بسیاری از زنان مبتلا به این مشکل، در هنگام رابطه جنسی دچار ناراحتی، درد یا کاهش لذت جنسی می‌شوند. احساس فشار یا کشیدگی در واژن از دیگر شکایات رایج در این افراد است.
5. درد در کمر یا لگن
در برخی موارد، درد مبهم در ناحیه پایین کمر یا لگن گزارش شده است که ممکن است با ایستادن طولانی یا فعالیت‌های فیزیکی شدیدتر شود.
6. دشواری در دفع مدفوع
در مواردی که این عارضه با افتادگی سایر اندام‌های لگنی همراه باشد، ممکن است فرد دچار یبوست یا احساس انسداد در هنگام دفع مدفوع شود.
7. بدتر شدن علائم در پایان روز
نشانه‌ها معمولاً در طول روز تشدید می‌شوند، به‌ویژه اگر فرد برای مدت طولانی بایستد یا کارهای سنگین انجام دهد. دراز کشیدن یا استراحت می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
روش‌های تشخیص
برای تأیید این عارضه، پزشک از روش‌های مختلفی برای بررسی وضعیت لگن و عملکرد مثانه استفاده می‌کند. این فرآیند شامل معاینات فیزیکی و برخی آزمایش‌های تخصصی است که عبارتند از:
- معاینه بالینی لگن: پزشک از بیمار می‌خواهد در حالت خوابیده یا ایستاده قرار بگیرد تا دیواره‌های واژن و مثانه را از نظر افتادگی بررسی کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد هنگام معاینه زور بزند تا شدت افتادگی مشخص شود.
- تست استرس ادراری: برای بررسی بی‌اختیاری ادرار، پزشک از بیمار می‌خواهد که سرفه کند یا زور بزند تا مشخص شود آیا نشت ادرار وجود دارد یا خیر.
- تست باقی‌مانده ادرار پس از تخلیه: در این روش، میزان ادراری که پس از تخلیه در مثانه باقی می‌ماند اندازه‌گیری می‌شود. باقی ماندن مقدار زیاد ادرار نشان‌دهنده تخلیه ناقص و احتمال وجود مشکلات عملکردی در مثانه است.
- تصویربرداری پزشکی (MRI یا سونوگرافی لگن): در برخی موارد، برای بررسی دقیق‌تر میزان افتادگی اندام‌های لگنی و ارزیابی وضعیت مثانه و رحم، از تصویربرداری مانند MRI یا سونوگرافی استفاده می‌شود. این روش به ویژه در موارد پیچیده‌تر کاربرد دارد.
- یورودینامیک (آزمایش عملکرد مثانه): این تست برای بررسی نحوه عملکرد مثانه و تشخیص مشکلاتی مانند بی‌اختیاری یا تخلیه ناقص ادرار انجام می‌شود. در این آزمایش، فشار داخل مثانه و قدرت عضلات آن در هنگام ذخیره و دفع ادرار ارزیابی می‌شود.
- سیستوسکوپی (مشاهده داخل مثانه): در برخی موارد، پزشک ممکن است از سیستوسکوپی برای بررسی داخل مثانه و مجرای ادرار استفاده کند. در این روش، یک لوله نازک مجهز به دوربین کوچک از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و ساختار داخلی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
روش‌های غیر جراحی برای درمان افتادگی مثانه
در موارد خفیف تا متوسط، درمان‌های غیرجراحی می‌توانند مؤثر باشند و از پیشرفت عارضه جلوگیری کنند. شاخص ترین موارد این روش‌ها را در ادامه معرفی خواهیم کرد:
1. تمرینات تقویت‌کننده عضلات کف لگن (کگل)
این تمرینات به تقویت عضلات حمایت‌کننده مثانه کمک کرده و می‌توانند افتادگی مثانه را در مراحل اولیه کنترل کنند.
نحوه انجام:
- عضلات کف لگن را همانند زمانی که می‌خواهید جریان ادرار را متوقف کنید، منقبض کنید.
- این انقباض را ۵ تا ۱۰ ثانیه نگه دارید و سپس به‌آرامی رها کنید.
- روزانه ۳ ست ۱۰ تا ۱۵ تکراری انجام دهید.
نکته: برای تأثیرگذاری بیشتر، تمرینات را به‌طور مداوم انجام دهید و در طول روز در موقعیت‌های مختلف (نشسته، ایستاده، درازکش) تمرین کنید.
2. استفاده از پساری واژینال
پساری یک وسیله کوچک از جنس سیلیکون است که در داخل واژن قرار می‌گیرد تا مثانه را در موقعیت طبیعی خود نگه دارد. این روش بدون نیاز به جراحی و غیرتهاجمی است و برای خانم‌های مسن یا کسانی که نمی‌توانند جراحی کنند، مناسب است. استفاده از پساری می‌تواند به کاهش علائم افتادگی مثانه مانند بی‌اختیاری ادرار کمک کند. با این حال، ممکن است باعث تحریک واژن و افزایش احتمال عفونت شود و نیاز به تمیز کردن و تعویض منظم داشته باشد.
3. فیزیوتراپی تخصصی لگن
متخصصان فیزیوتراپی می‌توانند از روش‌های مختلفی مانند تحریک الکتریکی عضلات لگن و بیوفیدبک برای بهبود عملکرد عضلات کف لگن استفاده کنند. در روش بیوفیدبک، حسگرهای ویژه‌ای در ناحیه لگن قرار داده می‌شوند تا فعالیت عضلات را اندازه‌گیری کنند. سپس بیمار با مشاهده اطلاعات دریافتی از حسگرها یاد می‌گیرد که چگونه عضلات کف لگن را به‌درستی منقبض و تقویت کند.
4. هورمون درمانی (برای زنان یائسه)
کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی می‌تواند باعث ضعف عضلات کف لگن و تشدید علائم افتادگی مثانه شود. درمان با استروژن موضعی (کرم یا قرص واژینال) می‌تواند به بهبود سلامت بافت‌های واژن کمک کند. این روش می‌تواند بافت‌های حمایت‌کننده مثانه و واژن را تقویت کرده و به بهبود خشکی واژن و جلوگیری از عفونت‌های مکرر ادراری کمک کند. با این حال، ممکن است برای برخی زنان، به‌ویژه کسانی که سابقه سرطان‌های هورمونی دارند، مناسب نباشد.
روش های جراحی برای درمان افتادگی مثانه
در موارد شدید که روش‌های غیرجراحی مؤثر نیستند، مداخلات جراحی توصیه می‌شود که عبارتند از:
1. جراحی ترمیمی سنتی
در این روش، دیواره جلویی واژن تقویت شده و مثانه به جایگاه اصلی خود بازگردانده می‌شود. این جراحی مؤثر و با میزان موفقیت بالا است و می‌تواند علائم مانند بی‌اختیاری ادراری را برطرف کند. با این حال، احتمال بازگشت افتادگی در آینده وجود دارد و نیاز به دوران نقاهت چند هفته‌ای دارد.
2. جراحی با مش مصنوعی
در این روش، یک شبکه مصنوعی برای حمایت از مثانه و تقویت دیواره واژن استفاده می‌شود. این روش بادوام و مناسب برای موارد شدید است و میزان موفقیت بالایی در درمان بی‌اختیاری ادراری همراه با افتادگی مثانه دارد. با این حال، در برخی موارد، ممکن است بدن نسبت به مش واکنش نشان دهد و عوارضی مانند درد یا عفونت ایجاد شود.
3. لاپاراسکوپی و جراحی رباتیک (روش‌های جدید و کم‌تهاجمی)
این روش‌ها جایگزین جراحی‌های باز شده‌اند و با حداقل برش‌های پوستی انجام می‌شوند. این روش‌ها درد و زمان نقاهت را کاهش می‌دهند و احتمال عوارض مانند عفونت و خونریزی را نیز کاهش می‌دهند. با این حال، هزینه آنها بالاتر نسبت به روش‌های سنتی است و نیاز به تجهیزات پیشرفته و جراحان ماهر دارد.
روش‌های نوین درمان افتادگی مثانه
1. لیزر درمانی و فناوری‌های غیرتهاجمی
استفاده از لیزر برای تحریک تولید کلاژن در بافت‌های واژن، یکی از روش‌های نوین است. این روش بهبود استحکام دیواره‌های واژن را بدون نیاز به جراحی فراهم می‌کند و باعث افزایش تولید کلاژن و بازسازی بافت‌های ضعیف شده می‌شود. با این حال، ممکن است نیاز به چندین جلسه درمانی داشته باشد و اثربخشی آن در مقایسه با جراحی‌های سنتی هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.
2. درمان با سلول‌های بنیادی
در این روش، سلول‌های بنیادی از بدن بیمار استخراج شده و به بافت‌های آسیب‌دیده تزریق می‌شوند تا موجب بازسازی و تقویت عضلات کف لگن شوند. این روش نوین و دارای پتانسیل بازسازی کامل عضلات ضعیف شده است و بدون نیاز به جراحی‌های تهاجمی انجام می‌شود. با این حال، هنوز در مرحله تحقیقاتی بوده و در دسترس همگان قرار ندارد.
روش‌های پیشگیری از افتادگی مثانه
- حفظ وزن سالم و جلوگیری از چاقی: اضافه‌وزن و چاقی یکی از عوامل اصلی ایجاد فشار مضاعف بر عضلات کف لگن و مثانه است. چربی‌های اضافی شکمی به ساختارهای حمایتی لگن فشار وارد کرده و به‌مرورزمان باعث ضعف آنها می‌شود. کاهش وزن از طریق رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از افتادگی اندام‌های لگنی داشته باشد.
- پیشگیری از یبوست و تقویت سلامت گوارش: زور زدن هنگام دفع مدفوع، به‌ویژه در صورت ابتلا به یبوست مزمن، می‌تواند باعث فشار بر عضلات کف لگن و افزایش خطر افتادگی مثانه شود. برای جلوگیری از این مشکل، باید از رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی سالم پیروی کرد.
- اجتناب از فشار بیش از حد: بلند کردن اشیای سنگین و انجام فعالیت‌هایی که به عضلات کف لگن فشار می‌آورند، می‌توانند خطر افتادگی مثانه را افزایش دهند.
- کنترل و مدیریت سرفه‌های مزمن: سرفه‌های شدید و مزمن ناشی از آسم، آلرژی یا سیگار کشیدن، می‌توانند با ایجاد فشار مداوم بر عضلات کف لگن، خطر افتادگی مثانه را افزایش دهند.
- مدیریت تغییرات هورمونی و یائسگی: با افزایش سن و کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی، عضلات و بافت‌های حمایت‌کننده لگن ضعیف‌تر می‌شوند. برای حفظ سلامت این عضلات و جلوگیری از افتادگی مثانه، باید اقدامات لازم برای حفظ تعادل هورمونی انجام شود.
- استفاده از عادات صحیح هنگام دفع ادرار: روش‌های نادرست در تخلیه ادرار می‌توانند به مرورزمان باعث ضعف عضلات مثانه شوند.
- مصرف مواد مغذی: داشتن رژیم غذایی متعادل می‌تواند به تقویت عضلات و حفظ انعطاف‌پذیری بافت‌های حمایت‌کننده مثانه کمک کند.
نکات تکمیلی
درمان افتادگی مثانه بسته به شدت بیماری و شرایط فرد متفاوت است. در مراحل اولیه، تمرینات کگل، پساری واژینال و فیزیوتراپی لگن می‌توانند مؤثر باشند. در موارد شدید، جراحی‌های سنتی و کم‌تهاجمی مانند لاپاراسکوپی و استفاده از مش واژینال پیشنهاد می‌شوند. روش‌های جدید مانند لیزردرمانی و سلول‌های بنیادی نیز امیدهای تازه‌ای برای درمان این بیماری ایجاد کرده‌اند. انتخاب بهترین روش درمانی باید با مشورت پزشک متخصص و بر اساس شرایط فردی انجام شود.
