علت بی نظمی دندان در کودکان + پیشگیری و درمان
داشتن دندانهای منظم و مرتب نه‌تنها ظاهر زیباتری به چهره کودک می‌دهد، بلکه در سلامت دهان و حتی روحیه‌ی او نیز تأثیر مستقیم دارد. بسیاری از والدین زمانی متوجه بی نظمی دندان های کودک خود می‌شوند که دندان های دائمی در حال رویش هستند و متوجه می‌شوند دندانها در یک ردیف صاف و منظم رشد نکرده‌اند. ممکن است برخی از دندانها کمی جلوتر باشند، برخی روی‌هم قرار گرفته باشند یا فاصله‌های نامتعارفی بین آن‌ها وجود داشته باشد. این وضعیت که با عنوان «بینظمی دندانها» شناخته میشود، بسیار شایع است و تقریباً نیمی از کودکان تا پیش از نوجوانی درجاتی از آن را تجربه می‌کنند.
اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که بینظمی دندانها صرفاً یک مسئله زیبایی نیست. اگرچه ظاهر لبخند کودک ممکن است والدین را نگران کند، اما تأثیر این ناهنجاری‌ها فراتر از ظاهر است. دندانهای نامرتب می‌توانند باعث مشکلاتی در جویدن، صحبت کردن، بهداشت دهان و حتی رشد صحیح فک شوند. از سوی دیگر، این مشکل ممکن است روی اعتمادبه‌نفس کودک اثر منفی بگذارد و باعث شود از لبخند زدن در جمع خجالت بکشد.
در این مقاله، به‌صورت کامل به بررسی علت‌های بینظمی دندانها در کودکان، راه‌های پیشگیری، درمان‌های مؤثر و نکات مهمی که والدین باید بدانند می‌پردازیم.
علت بی نظمی دندان در کودکان 👶
بینظمی دندانها معمولاً نتیجه‌ی ترکیبی از چند عامل است؛ برخی از آن‌ها ژنتیکی‌اند و برخی دیگر مربوط به عادت‌ها و رفتارهای دوران کودکی می‌شوند.
۱. وراثت و ژنتیک
یکی از اصلی‌ترین دلایل بینظمی دندان در کودکان، وراثت است. ساختار فک، اندازه دندانها و حتی نحوه قرارگیری آن‌ها تا حد زیادی از والدین به فرزندان منتقل میشود. برای مثال، اگر یکی از والدین فک کوچک و دیگری دندانهای درشت داشته باشد، ممکن است کودک هر دو ویژگی را به ارث ببرد و در نتیجه فضای کافی برای رویش دندانها در فک او وجود نداشته باشد. این مسئله منجر به روی‌هم‌رفتگی یا بیرون‌زدگی دندانها میشود.
۲. عادت‌های دهانی نادرست
عادت‌هایی مانند مکیدن انگشت شست، استفاده طولانی از پستانک، جویدن ناخن یا قرار دادن اجسام در دهان، از مهم‌ترین عواملی هستند که باعث تغییر شکل فک و بینظمی دندانها می‌شوند. اگر این رفتارها تا سنین بالاتر از ۳ یا ۴ سالگی ادامه پیدا کنند، به‌مرور باعث فشار به دندانهای جلویی و تغییر در موقعیت آن‌ها خواهند شد.
۳. زود یا دیر افتادن دندانهای شیری
زمان افتادن دندانهای شیری بسیار مهم است. اگر دندانها زودتر از زمان طبیعی بیفتند، فضای خالی بین دندانها ممکن است بسته شود و در نتیجه دندان دائمی در جای درست خود رشد نکند. برعکس، اگر دندان شیری دیر بیفتد، مانع رویش دندان دائمی میشود و ممکن است دندان جدید در جای اشتباهی بیرون بزند.
۴. کمبود فضا در فک
گاهی اندازه فک پایین‌تر یا بالاتر از حد طبیعی است. در چنین شرایطی، حتی اگر دندانها اندازه طبیعی داشته باشند، باز هم در کنار هم جا نمی‌گیرند و فشرده می‌شوند. کوچک بودن فک معمولاً به دلایل ژنتیکی است اما تغذیه نادرست یا اختلالات رشد نیز میتواند در آن نقش داشته باشد.
۵. آسیب‌ها و ضربه‌های دوران کودکی
ضربه به دهان یا دندانهای شیری، مخصوصاً در سنین پایین، ممکن است مسیر رشد دندانهای دائمی را تغییر دهد. گاهی حتی جابه‌جایی ریشه‌ی دندان شیری میتواند بر دندان دائمی تأثیر بگذارد و باعث رشد نامنظم آن شود.
پیامدهای بی نظمی دندان در کودکان
بینظمی دندانها در ظاهر ممکن است فقط یک مسئله زیبایی باشد، اما در واقع میتواند پیامدهای مختلفی برای سلامت جسمی و روحی کودک به همراه داشته باشد.
۱. مشکلات گوارشی و جویدن
کودکی که دندانهای نامرتب دارد، معمولاً نمی‌تواند غذا را به‌طور کامل بجود. این مسئله باعث میشود غذا به‌خوبی خرد نشود و دستگاه گوارش برای هضم آن دچار مشکل گردد. در طولانیمدت این موضوع میتواند باعث دل‌درد، نفخ یا حتی بی‌میلی به غذا شود.
۲. افزایش احتمال پوسیدگی
دندانهای نامنظم معمولاً به سختی تمیز می‌شوند. وقتی مسواک و نخ دندان نتوانند به فضاهای بین دندانها برسند، پلاک‌های باکتریایی باقی می‌مانند و زمینه پوسیدگی و التهاب لثه را فراهم می‌کنند. به همین دلیل است که کودکان دارای بینظمی دندانی، بیشتر از دیگران دچار پوسیدگی زودرس می‌شوند.
۳. مشکلات گفتاری
قرارگیری نادرست دندانها میتواند روی تلفظ برخی حروف اثر بگذارد. کودکی که دندانهای جلویی‌اش بیرون‌زده است، ممکن است در تلفظ حروفی مثل «س» یا «ز» دچار مشکل شود. این امر در روابط اجتماعی و اعتمادبه‌نفس کودک تأثیرگذار است.
۴. اثر روانی و کاهش اعتمادبه‌نفس
کودکانی که از ظاهر لبخند خود ناراضی‌اند، معمولاً کمتر لبخند می‌زنند و در جمع‌ها خجالت می‌کشند. در سنین مدرسه، این موضوع میتواند باعث گوشه‌گیری یا حتی مورد تمسخر قرار گرفتن شود و روحیه‌ی کودک را آسیب بزند.
۵. فشار ناهماهنگ روی فک
وقتی دندانها به‌درستی روی هم قرار نگیرند، فشار جویدن به‌طور مساوی بین دندانها تقسیم نمی‌شود. این فشار ناهماهنگ ممکن است به مرور باعث درد فک، صدا دادن مفصل فکی یا حتی سردردهای مداوم شود.
پیشگیری از بی نظمی دندان در کودکان 🪥
خوشبختانه بسیاری از موارد بینظمی دندانی قابل پیشگیری هستند، به‌ویژه اگر از دوران کودکی مراقبت‌های لازم انجام شود.
۱. آموزش ترک عادت‌های مضر
اگر کودک عادت به مکیدن انگشت دارد، باید با حوصله و تشویق او را از این رفتار بازداشت. روش‌هایی مانند استفاده از دستکش نرم شبانه، مشغول نگه داشتن دستان کودک یا جایگزین کردن پستانک با اسباب‌بازی مخصوص، میتواند کمک‌کننده باشد.
۲. مراقبت از دندانهای شیری
بسیاری از والدین فکر می‌کنند دندانهای شیری اهمیتی ندارند چون بالاخره خواهند افتاد. اما حقیقت این است که این دندانها مسیر رشد دندانهای دائمی را مشخص می‌کنند. اگر دندان شیری زودتر از موعد کشیده یا از دست برود، فضای لازم برای دندان دائمی بسته میشود و بینظمی ایجاد میشود.
۳. تغذیه صحیح
تغذیه غنی از مواد معدنی و ویتامین‌ها به رشد سالم فک و دندان کمک می‌کند. غذاهای طبیعی و سفت مثل هویج خام، سیب و خیار به قوی‌تر شدن عضلات فک کمک می‌کنند. همچنین مصرف شیر و لبنیات برای تأمین کلسیم ضروری است.
۴. مراجعه منظم به دندان‌پزشک
کودک باید از سهسالگی به بعد هر شش ماه یکبار به دندان‌پزشک مراجعه کند. این بررسی‌ها باعث میشود اگر نشانه‌ای از بینظمی وجود داشته باشد، در همان مراحل ابتدایی شناسایی و اصلاح شود.
۵. استفاده از فضا نگهدار
اگر دندان شیری کودک زود بیفتد، دندان‌پزشک میتواند از وسیله‌ای به نام فضا نگهدار استفاده کند تا فضای لازم برای رشد دندان دائمی حفظ شود. این وسیله ساده از بسیاری از درمان‌های ارتودنسی آینده جلوگیری می‌کند.
درمان بی نظمی دندان در کودکان
درمان بینظمی دندانها بسته به شدت مشکل، سن کودک و علت آن متفاوت است. گاهی با روش‌های ساده می‌توان از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کرد، اما در مواردی نیاز به درمان تخصصی وجود دارد.
۱. ارتودنسی پیشگیرانه
اگر دندان‌پزشک تشخیص دهد که احتمال بینظمی در آینده وجود دارد، ممکن است در سنین پایین از وسایل ساده و موقتی برای هدایت رشد فک و دندانها استفاده کند. این روش بدون درد و بسیار مؤثر است.
۲. ارتودنسی متحرک
در موارد خفیف‌تر، می‌توان از پلاک‌های متحرک استفاده کرد. کودک میتواند این وسایل را هنگام غذا خوردن یا مسواک زدن خارج کند. این روش معمولاً برای سنین پایین‌تر مناسب است.
۳. ارتودنسی ثابت
وقتی کودک وارد دوران نوجوانی میشود و دندانهای دائمی‌اش رشد کرده‌اند، در صورت وجود بینظمی زیاد ممکن است از براکت‌های ثابت استفاده شود. این براکت‌ها روی دندانها چسبانده می‌شوند و به مرور دندانها را در موقعیت صحیح قرار می‌دهند.
۴. درمان فکی
اگر بینظمی به‌دلیل ناهماهنگی در رشد فک باشد، از دستگاه‌های خاصی برای اصلاح رشد فک استفاده میشود. این درمان‌ها معمولاً در سنین رشد بهترین نتیجه را می‌دهند.
۵. نگهداری بعد از درمان
پس از پایان ارتودنسی، کودک باید مدتی از نگهدارنده استفاده کند تا دندانها در جای خود ثابت بمانند. اگر این مرحله جدی گرفته نشود، دندانها ممکن است دوباره جابه‌جا شوند.
اهمیت مراجعه به دندان‌پزشک اطفال
دندان‌پزشک اطفال تنها فردی نیست که دندان کودک را درمان می‌کند، بلکه وظیفه دارد روند رشد فک، عادت‌های دهانی و وضعیت کلی سلامت دهان را زیر نظر بگیرد. تشخیص زودهنگام بینظمی دندانی میتواند جلوی درمان‌های سنگین و پرهزینه در نوجوانی یا بزرگسالی را بگیرد. والدینی که به‌صورت منظم کودک خود را نزد دندان‌پزشک می‌برند، در واقع در حال سرمایه‌گذاری روی سلامت آینده‌ی او هستند.
سوالات متداول
از چه سنی باید نظم دندانهای کودک بررسی شود؟
از سهسالگی به بعد، با رشد کامل دندانهای شیری، لازم است کودک هر شش ماه یکبار معاینه شود.
آیا بینظمی دندانها ممکن است خودبهخود برطرف شود؟
در موارد بسیار خفیف ممکن است با رشد فک بهتر شود، اما بیشتر موارد نیاز به بررسی تخصصی دارند.
آیا استفاده از پستانک یا شیشه شیر باعث بینظمی میشود؟
بله، استفاده طولانیمدت از پستانک یا مکیدن انگشت شست میتواند باعث جلو زدن دندانهای بالا شود.
بهترین سن برای شروع ارتودنسی کودکان چه زمانی است؟
بین ۷ تا ۱۲ سالگی بهترین زمان است؛ یعنی زمانی که فک هنوز در حال رشد است و اصلاح راحتتر انجام میشود.
آیا درمان ارتودنسی برای کودکان دردناک است؟
ممکن است در چند روز اول احساس ناراحتی ایجاد شود، اما معمولاً درد خفیف است و با گذشت زمان برطرف میشود.
