استرس در نوزادان و روش‌های کاهش استرس آن‌ها

بسیاری از والدین تصور می‌کنند استرس مفهومی مخصوص بزرگسالان است؛ کسانی که با کار، مشکلات مالی، یا مشغله‌های زندگی درگیر هستند. اما حقیقت این است که نوزادان نیز می‌توانند استرس را تجربه کنند، حتی در چند ماه اول زندگی. دنیایی که نوزاد وارد آن می‌شود، برای او کاملاً ناآشناست؛ پر از صداهای ناگهانی، نورهای تند، بوهای جدید و آدم‌هایی که مدام او را جابه‌جا می‌کنند. طبیعی است که این حجم از محرک‌ها گاهی باعث شود نوزاد احساس فشار یا بی‌قراری کند. به همین دلیل شناخت نشانه‌های استرس و یادگرفتن راه‌های آرام‌سازی نوزاد نقش مهمی در سلامت روحی و رشد او دارد.

نوزادان تنها چند راه ساده برای بیان احساساتشان دارند؛ گریه، تغییرات در خواب، بی‌اشتهایی یا حتی حالت‌های بدنی. آن‌ها نمی‌توانند مثل ما توضیح بدهند چه چیز آزارشان می‌دهد، اما بدن و رفتارشان نشانه‌هایی واضح می‌فرستد. والدینی که این نشانه‌ها را بهتر می‌شناسند، معمولاً زودتر به کمک نوزاد می‌رسند و اجازه نمی‌دهند استرس در او مزمن شود. در واقع آرام‌سازی نوزاد فقط آرام کردن چند دقیقه‌ای او نیست؛ بلکه گذاشتن سنگ‌بنای امنیت عاطفی‌اش برای سال‌های بعد است.

نوزاد چگونه استرس را نشان می‌دهد؟

علائم استرس در نوزادان همیشه مستقیم و مشخص نیستند. برخی نشانه‌ها ظریف و تدریجی‌اند؛ برخی دیگر شدید و کاملاً قابل‌مشاهده. اما مهم‌ترین موضوع این است که والدین به الگوی رفتاری معمول نوزاد توجه کنند. هر تغییری نسبت به حالت عادی می‌تواند سرنخی از استرس باشد.

گریه‌هایی که با گریه‌های همیشگی فرق دارند

نوزاد ممکن است در طول روز چندین بار گریه کند و این کاملاً طبیعی است. اما وقتی گریه شکل متفاوتی پیدا می‌کند—مثلاً طولانی‌تر، تیزتر یا همراه با بی‌قراری شدید می‌شود—می‌تواند نشانه‌ای از فشار روانی باشد. بعضی گریه‌ها بدون علت واضح شروع می‌شوند و نوزاد حتی در آغوش والدین هم به سختی آرام می‌شود. این نوع گریه معمولاً بیانگر خستگی عصبی یا تحریک شدن بیش از حد است.

به‌هم‌ریختگی خواب

خواب یکی از بخش‌های مهم زندگی نوزاد است. اما زمانی که نوزاد دچار استرس می‌شود، معمولاً خواب او اولین بخشی است که دچار تغییر می‌شود. برخی نوزادان سخت به خواب می‌روند، بعضی وسط خواب با گریه بیدار می‌شوند و برخی حتی با کوچک‌ترین صدا یا نور دچار بی‌قراری می‌شوند. این الگوهای خواب نامنظم می‌تواند باعث خستگی بیشتر نوزاد و در نتیجه افزایش استرس شود.

کاهش اشتها یا شیر خوردن همراه با بی‌قراری

زمانی که نوزاد مضطرب است، سیستم گوارش او هم به‌نوعی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. ممکن است دهانش را نزدیک شیشه یا سینه ببرد و بلافاصله سرش را عقب بکشد، یا در هنگام شیر خوردن مدام تکان بخورد. این حالت معمولاً نشان می‌دهد ذهن نوزاد درگیر است و نمی‌تواند روی شیر خوردن تمرکز کند.

حالات بدنی غیرعادی

برخی نوزادان هنگام بی‌قراری بدن خود را سفت می‌کنند، پاها را جمع می‌کنند یا پشت را قوس می‌دهند. این واکنش‌ها همیشه ناشی از درد نیست و گاهی تنها نتیجه فشار روانی است. نوزاد نمی‌تواند حرف بزند، اما بدنش کاملاً توضیح می‌دهد چه احساسی دارد.

نیاز بیش از حد به آغوش و تماس فیزیکی

برخی نوزادان هر زمان که استرس می‌گیرند تنها در آغوش والدین آرام می‌شوند. ممکن است هنگام جدا شدن بیقراری کنند یا به‌محض گذاشته شدن در تخت گریه کنند. این نیاز شدید به حضور والدین، نشانه این است که نوزاد به دنبال امنیت و ثبات می‌گردد.

چه چیزهایی باعث استرس نوزاد می‌شود؟

استرس نوزاد فقط به دلیل شرایط سخت یا بیماری ایجاد نمی‌شود. گاهی عوامل کوچک و پیش‌پاافتاده هم نقش بزرگی دارند.

محیطی که بسیار پرتحرک است

بسیاری از خانه‌ها در طول روز پر از صدا و فعالیت‌اند؛ تلویزیون روشن، حضور مهمان‌ها، حرکت مدام اعضای خانواده و … . نوزاد هنوز توانایی مدیریت این حجم محرک را ندارد و ممکن است خیلی زود دچار خستگی عصبی شود. این خستگی در نهایت به گریه، بی‌خوابی یا بی‌اشتهایی تبدیل می‌شود.

تغییرات ناگهانی در برنامه روزانه

هر چند نوزاد مفهوم «زمان» را نمی‌فهمد، اما به الگوهای تکرارشونده واکنش خوبی نشان می‌دهد. وقتی خواب، شیر خوردن یا بغل گرفتن ناگهان دچار بی‌نظمی می‌شود، نوزاد احساس می‌کند چیزی درست نیست.

بیماری‌های کوچک اما آزاردهنده

دل‌درد، کولیک، دندان‌درآوردن یا حتی یک سرماخوردگی خفیف می‌تواند استرس نوزاد را چند برابر کند. او نمی‌داند چه اتفاقی افتاده و بدنش برایش قابل‌پیش‌بینی نیست.

جدایی از والدین

برای نوزاد، والدین مرکز جهان‌اند. حتی چند دقیقه دور شدن می‌تواند برای بعضی نوزادان ناراحت‌کننده باشد. اگر این جدایی بدون آمادگی یا به‌طور ناگهانی اتفاق بیفتد، احتمال ایجاد بی‌قراری زیاد است.

انتقال احساسات والدین

نوزادان به طرز شگفت‌انگیزی به حالات روانی والدین حساس هستند. اگر مادر یا پدر مضطرب باشد، نوزاد به‌طور مستقیم این احساس را دریافت می‌کند. لحن صدا، نحوه بغل کردن، و حتی سرعت نفس کشیدن والدین می‌تواند روی وضعیت روحی نوزاد اثر بگذارد.

چطور می‌توانیم استرس نوزاد را کاهش دهیم؟

روش‌های کاهش استرس، لزوماً پیچیده یا حرفه‌ای نیستند. گاهی کوچک‌ترین تغییرات بهترین نتیجه را می‌دهند. مهم‌تر اینکه هر نوزاد واکنش‌های خاص خود را دارد؛ پس والدین باید با آزمون‌وخطا بفهمند چه چیزی برای فرزندشان بهتر عمل می‌کند.

۱. ساختن یک فضای آرام و قابل‌پیش‌بینی

نوزادان در فضایی آرام بهتر احساس امنیت می‌کنند. کم کردن نور، استفاده از صدای ملایم، محدود کردن رفت‌وآمدها و آرام صحبت کردن می‌تواند نوزاد را از هیاهوی محیط بیرون بکشد. بهتر است برخی اتفاق‌ها، مانند ساعت خواب یا حمام، به‌طور نسبی در زمان‌های مشابه انجام شوند تا نوزاد به یک ریتم ذهنی برسد.

۲. تماس نزدیک؛ یکی از معجزه‌های ساده

تماس پوست با پوست یکی از مؤثرترین روش‌ها برای آرام کردن نوزاد است. وقتی نوزاد روی سینه مادر یا پدر قرار می‌گیرد، ضربان قلب، ریتم تنفس و دمای بدن او تنظیم می‌شود. این تماس همچنین هورمون‌هایی را فعال می‌کند که آرامش و اعتماد را ایجاد می‌کنند. به همین دلیل بسیاری از نوزادان حتی قبل از خواب نیز با چند دقیقه تماس نزدیک آرام می‌شوند.

۳. ماساژ ملایم و هدفمند

ماساژ یکی از قدیمی‌ترین روش‌های مراقبت از نوزاد است. با حرکات آرام روی شکم، پاها، بازوها یا کمر، تنش بدنی نوزاد کم می‌شود و ذهنش آرام می‌گیرد. ماساژ همچنین می‌تواند خواب شبانه را بهتر کند، چون عضلات نوزاد از حالت انقباض خارج می‌شوند.

۴. تغذیه آرام و بدون عجله

اگر نوزاد هنگام شیر خوردن استرس داشته باشد، نمی‌تواند درست تغذیه کند. بهتر است محیط تغذیه آرام باشد، مادر یا مراقب عجله نداشته باشد، و نوزاد در وضعیت راحت قرار بگیرد. کوتاه بودن زمان تغذیه، قطع و وصل شدن بی‌دلیل یا سروصداهای محیط می‌تواند بی‌قراری او را بیشتر کند.

۵. شناختن ریتم بدن نوزاد

هر نوزاد ویژگی خاص خود را دارد. یکی با تکان آرام گهواره آرام می‌شود، دیگری با شنیدن صدای لالایی. بعضی‌ها به نور حساس‌اند و گروهی به صدا. والدین وقتی ریتم طبیعی بدن نوزادشان را پیدا کنند، خیلی سریع‌تر می‌توانند او را از استرس دور کنند.

۶. مدیریت احساسات والدین

نوزادی که پدر یا مادر آرام دارد، معمولاً آرام‌تر است. گاهی فقط لازم است والدین چند دقیقه استراحت کنند، چند نفس عمیق بکشند یا برای لحظاتی کار را به شخص دیگری بسپارند. این تغییر کوچک می‌تواند فضای روانی خانه را آرام‌تر کند و نوزاد هم بلافاصله آن را احساس خواهد کرد.

سوالات متداول