علائم کمبود تستوسترون در مردان و هر آنچه باید بدانید

تستوسترون یکی از مهم‌ترین هورمون‌های جنسی مردانه است که نقش کلیدی در عملکرد جنسی، تولید اسپرم، توده عضلانی، توزیع چربی و حتی سلامت روان ایفا می‌کند. اگرچه این هورمون در زنان نیز به میزان اندکی تولید می‌شود، اما در مردان، سطح بالای آن برای حفظ ویژگی‌های مردانه و انرژی فیزیکی ضروری است. با افزایش سن یا به دلایل مختلف، سطح تستوسترون ممکن است کاهش یابد. درک علائم کمبود تستوسترون در مردان می‌تواند به پیشگیری از پیامدهای جدی‌تر کمک کند.

کاهش میل جنسی، اولین هشدار مهم

یکی از بارزترین علائم کمبود تستوسترون در مردان کاهش میل جنسی است. تستوسترون مستقیما بر انگیختگی جنسی تأثیر دارد و افت ناگهانی یا تدریجی آن ممکن است موجب بی‌میلی جنسی، کاهش دفعات رابطه و حتی اختلال نعوظ شود. طبق بررسی‌ها سطح پایین این هورمون رابطه مستقیم با کاهش فعالیت جنسی در مردان دارد، به ویژه در مردان بالای ۴۰ سال.

احساس خستگی مداوم و افت انرژی

خستگی نیز یکی دیگر از علائم کمبود تستوسترون در مردان است که ممکن است با خواب کافی نیز برطرف نشود. مردانی که دچار این مشکل هستند، اغلب از بی‌حالی مداوم، کاهش انگیزه برای فعالیت‌های روزمره و کم‌تحرکی شکایت دارند. تستوسترون بر عملکرد متابولیکی بدن نیز اثرگذار است و کاهش آن می‌تواند باعث اختلال در تولید انرژی شود.

کاهش توده عضلانی و افزایش چربی بدن

هورمون تستوسترون به شکل مستقیم با رشد عضلات و حفظ توده عضلانی در ارتباط است. کاهش آن باعث از بین رفتن ماهیچه‌ها و در مقابل افزایش چربی‌های بدن، به ویژه در ناحیه شکم می‌شود. به همین دلیل، افرادی که دچار افت تستوسترون هستند، حتی با رعایت رژیم غذایی و ورزش ممکن است نتوانند به راحتی عضله‌سازی کنند.

نوسانات خلقی، افسردگی و اضطراب

کمبود تستوسترون نه تنها به بدن بلکه به ذهن نیز آسیب می‌زند. تحقیقات منتشرشده نشان می‌دهد که مردان با سطح پایین تستوسترون، بیشتر در معرض افسردگی، تحریک‌پذیری، اضطراب و افت تمرکز هستند. حتی برخی از آنان حس «کم بودن» و عدم اعتماد به نفس را تجربه می‌کنند.

مشکلات خواب و بی‌خوابی شبانه

تستوسترون به تنظیم ریتم شبانه‌روزی بدن کمک می‌کند. افت سطح آن با اختلالات خواب مانند بی‌خوابی، بیدار شدن‌های مکرر شبانه و خواب سبک مرتبط است. همچنین بر اساس پژوهش‌ها، مردانی که از اختلالات خواب رنج می‌برند بیشتر احتمال دارد که دچار کمبود تستوسترون نیز باشند و این رابطه دوطرفه است.

کاهش تراکم استخوان و خطر پوکی استخوان

گرچه اغلب تصور می‌شود که پوکی استخوان تنها مختص زنان است، اما در مردان نیز کاهش تستوسترون می‌تواند موجب کاهش تراکم استخوانی شود. این موضوع به ویژه در مردان مسن می‌تواند خطر شکستگی استخوان را افزایش دهد. تستوسترون در فرآیند بازسازی استخوان نقش دارد و افت آن می‌تواند منجر به ضعف استخوان‌ها شود.

اختلال در حافظه و کاهش تمرکز

یکی دیگر از علائم کمبود تستوسترون در مردان، افت عملکرد شناختی است. محققان مشاهده کردند که سطح پایین تستوسترون با ضعف در تمرکز، کاهش دقت و کند شدن حافظه کوتاه‌مدت ارتباط دارد. این تغییرات ذهنی می‌تواند بر بهره‌وری روزمره و تعاملات اجتماعی نیز اثرگذار باشد.

تحلیل رفتن موی بدن و صورت

رشد موهای بدن و صورت نیز تحت تأثیر تستوسترون است. کاهش سطح این هورمون ممکن است باعث ریزش یا نازک شدن موهای بدن، به ویژه در قفسه سینه یا ریش صورت شود. اگرچه عوامل ژنتیکی نیز در این مورد نقش دارند، اما تغییرات ناگهانی در الگوی رشد مو نیز می‌تواند از علائم کمبود تستوسترون در مردان باشد.

کوچک شدن بیضه‌ها و کاهش حجم منی

سطح پایین تستوسترون می‌تواند موجب کاهش اندازه بیضه‌ها شود، حتی بدون درد یا التهاب مشخص. همچنین، از آنجایی که این هورمون نقش اساسی در تولید اسپرم دارد، افت آن ممکن است منجر به کاهش حجم منی و باروری کمتر در مردان شود.

دلایل عمده کاهش تستوسترون چیست؟

علائم کمبود تستوسترون در مردان ممکن است به دلایل زیر باشد:

• افزایش سن (کاهش طبیعی پس از ۳۰ سالگی)
• چاقی
• مصرف داروهای خاص مانند استروئیدها یا داروهای ضد افسردگی
• مشکلات تیروئید
• دیابت نوع ۲
• مصرف الکل و دخانیات
• اختلالات ژنتیکی مانند سندرم کلاین‌فلتر
• آسیب به بیضه‌ها یا جراحی

روش‌های تشخیص کمبود تستوسترون

برای تشخیص کمبود تستوسترون، پزشک ابتدا سابقه بالینی بیمار را بررسی می‌کند و سپس آزمایش خون برای تعیین سطح تستوسترون کل و آزاد تجویز می‌شود. سطح طبیعی این هورمون در مردان بزرگسال بین 300 تا 1000 نانوگرم در دسی‌لیتر است. آزمایش معمولا در ساعات اولیه صبح انجام می‌شود که سطح تستوسترون در بالاترین حد خود قرار دارد.

درمان‌های موجود برای کمبود تستوسترون در مردان

1. درمان جایگزینی تستوسترون (TRT)

رایج‌ترین روش درمان کمبود تستوسترون، هورمون‌درمانی جایگزین است. در این روش، تستوسترون مصنوعی از راه‌های مختلف وارد بدن می‌شود تا سطح هورمون را به حالت طبیعی برگرداند.

انواع روش‌های TRT:

• ژل‌های پوستی: مثل AndroGel که روزانه روی پوست شانه یا بازو استفاده می‌شود.
• پچ‌های پوستی: مانند Testoderm که شب‌ها به پوست چسبانده می‌شود.
• تزریق عضلانی: مثل تستوسترون انانتات یا سیپیونات، هر یک یا دو هفته یک‌بار تزریق می‌شود.
• قرص زیر زبانی (Buccal): که به صورت روزانه در دهان قرار می‌گیرد.
• کپسول خوراکی: برخی فرم‌های جدید تستوسترون اکنون به صورت خوراکی در دسترس هستند.
• ایمپلنت‌های زیر پوستی: قرص‌های کوچک که برای چندین ماه زیر پوست بازو کاشته می‌شوند.

نکته مهم: TRT حتما باید زیر نظر پزشک متخصص انجام شود، چرا که استفاده خودسرانه از آن می‌تواند عوارضی مانند بسته شدن مسیر تولید طبیعی تستوسترون، ناباروری، افزایش گلبول‌های قرمز و در برخی موارد افزایش خطر سرطان پروستات ایجاد کند.

2. درمان‌های دارویی غیر هورمونی

اگر فردی قصد بارداری دارد یا نمی‌خواهد از TRT استفاده کند، پزشک ممکن است داروهای غیر هورمونی برای تحریک تولید طبیعی تستوسترون تجویز کند.

داروهای رایج:

• کلومیفن سیترات (Clomid): دارویی که با مهار استروژن، ترشح LH و FSH را افزایش می‌دهد و در نتیجه بیضه‌ها شروع به تولید بیشتر تستوسترون می‌کنند.
• آناستروزول (Arimidex): دارویی که از تبدیل تستوسترون به استروژن جلوگیری می‌کند.
• HCG (هورمون گنادوتروپین جفتی): که عملکرد بیضه‌ها را تحریک می‌کند و می‌تواند تولید طبیعی تستوسترون را حفظ کند.

این داروها به ویژه برای مردان جوان‌تر با کمبود تستوسترون ناشی از علل قابل برگشت، مانند استرس یا اختلال در محور هیپوفیز-بیضه، مفید هستند.

3. اصلاح سبک زندگی و تغذیه

در برخی موارد خفیف یا متوسط، اصلاح سبک زندگی می‌تواند به بازگشت تدریجی سطح تستوسترون کمک کند، به ویژه اگر کمبود تستوسترون ناشی از چاقی، بی‌تحرکی یا تغذیه نامناسب باشد. اقدامات موثر عبارتنداز:

• کاهش وزن: به ویژه چربی شکمی که با مهار فعالیت آنزیم آروماتاز می‌تواند به بهبود سطح تستوسترون کمک کند.
• ورزش منظم: تمرینات مقاومتی (وزنه‌برداری) و تمرینات HIIT نقش کلیدی در افزایش طبیعی تستوسترون دارند.
• خواب کافی: مردانی که کمتر از ۶ ساعت در شب می‌خوابند معمولا سطح پایین‌تری از تستوسترون دارند.
• کاهش استرس: استرس مزمن سطح کورتیزول را افزایش می‌دهد که رابطه معکوس با تستوسترون دارد.
• تغذیه غنی از: روی (Zinc)، ویتامین D، چربی‌های سالم مانند امگا ۳ و پروتئین کافی.

مکمل‌هایی مانند زینک، ویتامین D3، منیزیم و اشواگاندا نیز ممکن است به بهبود طبیعی سطح تستوسترون کمک کنند.

4. درمان بیماری‌های زمینه‌ای

کمبود تستوسترون گاهی نتیجه یک بیماری دیگر است. بنابراین درمان بیماری‌هایی مانند دیابت، کم‌کاری تیروئید، سندرم متابولیک، آسیب‌های بیضه و تومورهای غده هیپوفیز، می‌تواند منجر به بهبود سطح تستوسترون شود.

برای مثال، کنترل دیابت نوع ۲ با استفاده از داروهای متفورمین یا GLP-1 آگونیست‌ها، ممکن است سطح تستوسترون را بهبود ببخشد.

5. درمان‌های مکمل برای مدیریت عوارض کمبود تستوسترون

برخی مردان با کمبود تستوسترون دچار عوارضی مانند افسردگی، پوکی استخوان یا کاهش باروری می‌شوند. در این صورت ممکن است پزشک علاوه بر درمان مستقیم کمبود تستوسترون، درمان‌های مکملی نیز تجویز کند:

• داروهای ضد افسردگی برای بهبود خلق و خو
• مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای حفظ سلامت استخوان‌ها
• داروهای باروری در صورت تمایل به فرزندآوری

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر با علائم کمبود تستوسترون در مردان مانند خستگی شدید، کاهش میل جنسی، ضعف عضلانی یا افسردگی مواجه هستید و این علائم بیش از چند هفته ادامه دارد، حتما باید به پزشک متخصص غدد یا اورولوژیست مراجعه کنید. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.