فرق روماتیسم و آرتروز؛ بررسی تفاوت این دو بیماری مفصلی
بسیاری از افراد زمانی که درد، تورم یا سفتی در مفاصل خود احساس می‌کنند، بی‌درنگ آن را به روماتیسم یا آرتروز نسبت می‌دهند. اما آیا این دو واژه به یک بیماری اشاره دارند؟ در واقع خیر. روماتیسم و آرتروز هر دو بیماری‌های مزمن و التهابی مرتبط با مفاصل هستند، اما تفاوت‌های مهمی در ماهیت، علت ایجاد، نوع علائم و حتی روش درمان دارند. این مقاله به فرق روماتیسم و آرتروز خواهیم پرداخت.
تعریف علمی روماتیسم و آرتروز
روماتیسم چیست؟
روماتیسم یا آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis) یک بیماری خودایمنی مزمن است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت مفصلی حمله می‌کند و باعث التهاب، درد، تورم و تخریب تدریجی مفاصل می‌شود. روماتیسم می‌تواند اعضای دیگر بدن مانند قلب، ریه، پوست و چشم را نیز درگیر کند.
آرتروز چیست؟
آرتروز یا استئوآرتریت (Osteoarthritis) یک بیماری تحلیل‌برنده مفاصل است که اغلب با افزایش سن مرتبط است. در این بیماری، غضروف بین مفاصل به تدریج از بین می‌رود که منجر به درد، خشکی و محدودیت حرکتی می‌شود. برخلاف روماتیسم، آرتروز یک بیماری التهابی سیستمیک نیست و عمدتا محدود به مفاصل می‌ماند.
فرق روماتیسم و آرتروز در علت بیماری
روماتیسم یک بیماری خودایمنی است. سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های سالم مفصلی را دشمن فرض کرده و آن‌ها را مورد حمله قرار می‌دهد. علت دقیق این اختلال هنوز مشخص نیست اما عوامل ژنتیکی و محیطی نقش مهمی دارند.
در مقابل، آرتروز بیشتر به علت فرسایش و ساییدگی غضروف مفصلی در طول زمان ایجاد می‌شود. عواملی مانند سن بالا، چاقی، صدمات مفصلی و استفاده بیش از حد از مفاصل در ایجاد آرتروز موثر هستند.
فرق روماتیسم و آرتروز در علائم
علائم روماتیسم:
- درد و تورم مفاصل به صورت قرینه (مثلا هر دو دست یا هر دو زانو)
- خشکی مفاصل به ویژه در صبح‌ها بیش از ۳۰ دقیقه
- خستگی مفرط
- کاهش اشتها و وزن
- درگیری اندام‌های دیگر بدن مانند ریه‌ها و چشم‌ها
علائم آرتروز:
- درد موضعی در یک یا چند مفصل
- خشکی مفاصل که کمتر از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد
- صدا دادن مفاصل هنگام حرکت
- کاهش تدریجی دامنه حرکت
- افزایش درد با فعالیت و بهبود نسبی با استراحت
مقایسه سن شروع و شیوع بیماری
روماتیسم می‌تواند در هر سنی بروز کند، اما معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ سالگی شروع می‌شود و در زنان شایع‌تر است. آرتروز بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال دیده می‌شود و شیوع آن در مردان و زنان نسبتاً برابر است، گرچه آرتروز زانو در زنان مسن رایج‌تر است.
فرق روماتیسم و آرتروز در سیر پیشرفت بیماری
روماتیسم یک بیماری پیشرونده و سیستمیک است که اگر درمان نشود می‌تواند مفاصل را به شدت تخریب کند و حتی به ناتوانی کامل منجر شود. از طرف دیگر، آرتروز پیشرفت آهسته‌تری دارد و بیشتر منجر به محدودیت‌های فیزیکی موضعی در مفاصل خاصی می‌شود.
روش تشخیص روماتیسم و آرتروز
تشخیص روماتیسم:
- آزمایش خون شامل فاکتور روماتوئید (RF)، آنتی بادی CCP و CRP بالا
- معاینه بالینی و بررسی تقارن علائم
- تصویربرداری MRI یا اولتراسوند برای بررسی التهاب
تشخیص آرتروز:
- بررسی بالینی و سابقه بیمار
- تصویربرداری با رادیوگرافی برای مشاهده کاهش فضای مفصلی
- گاهی آزمایش مایع مفصلی برای رد سایر بیماری‌ها
روش درمان: فرق داروها و مداخلات
درمان روماتیسم:
روماتیسم نیاز به درمان دارویی زودهنگام دارد. داروهایی که معمولاً تجویز می‌شوند شامل:
- داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده بیماری (DMARDs) مانند متوترکسات
- داروهای بیولوژیک مثل Adalimumab
- کورتیکواستروئیدها برای کنترل التهاب حاد
- فیزیوتراپی و ورزش‌های سبک برای حفظ عملکرد مفاصل
درمان آرتروز:
- درمان آرتروز بیشتر بر کنترل درد و حفظ تحرک متمرکز است:
- داروهای ضد درد مانند استامینوفن یا NSAIDs
- مکمل‌هایی مانند گلوکزامین و کندرویتین
- کاهش وزن برای کاهش فشار روی مفاصل
- تمرین‌های تقویتی و آبی
- در موارد پیشرفته، جراحی تعویض مفصل
عوارض هر دو بیماری
روماتیسم در صورت عدم درمان می‌تواند به تخریب شدید مفاصل، تغییر شکل دست‌ها و حتی بیماری‌های قلبی یا ریوی منجر شود. آرتروز نیز با گذشت زمان باعث فرسایش کامل غضروف مفصل و درد مزمن می‌شود اما سیستمیک نیست و اعضای دیگر را درگیر نمی‌کند.
پیشگیری و سبک زندگی سالم
در مورد روماتیسم، پیشگیری کامل امکان‌پذیر نیست اما کاهش استرس، تغذیه سالم و درمان به موقع نقش مهمی دارند. در مقابل، آرتروز تا حدی قابل پیشگیری است. حفظ وزن سالم، تحرک منظم و پیشگیری از آسیب‌های ورزشی می‌توانند شروع آن را به تأخیر بیندازند.
تفاوت در درگیری اندام‌ها
روماتیسم مفاصل کوچک (مانند مفاصل انگشتان، مچ دست و پاها) را به صورت قرینه درگیر می‌کند و ممکن است به اندام‌های داخلی آسیب بزند. آرتروز بیشتر مفاصل تحمل‌کننده وزن مانند زانو، لگن و ستون فقرات را درگیر می‌سازد و به اعضای دیگر کاری ندارد.
آیا امکان ابتلا به هر دو بیماری وجود دارد؟
بله. در برخی از افراد، به ویژه افراد مسن، ممکن است همزمان علائم هر دو بیماری دیده شود. در این موارد تشخیص دقیق و انتخاب درمان مناسب نیاز به بررسی تخصصی توسط روماتولوژیست دارد.
جمع‌بندی فرق روماتیسم و آرتروز
به صورت خلاصه می‌توان گفت:
| ویژگی | روماتیسم | آرتروز |
|---|---|---|
| نوع بیماری | خودایمنی، التهابی | تخریبی، مکانیکی |
| شروع علائم | میانسالی | سالمندی |
| درگیری مفاصل | قرینه، مفاصل کوچک | غیرقرینه، مفاصل بزرگ |
| اندام های دیگر | ممکن است درگیر شوند | فقط مفاصل |
| سیر بیماری | پیشرونده و سیستمیک | آهسته و موضعی |
| درمان | داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی | ضد درد و مراقبتی |
درک فرق روماتیسم و آرتروز برای تشخیص زودهنگام، درمان به موقع و جلوگیری از عوارض غیرقابل بازگشت این دو بیماری حیاتی است. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان علائمی مانند درد مفاصل، تورم یا خشکی صبحگاهی دارید، بهتر است با یک روماتولوژیست مشورت کنید.
